Sizin de kediniz dışarı çıkıyorsa ara sıra öldürdüğü hayvanları size getirmesiyle bu konuya doğrudan tanıklık etmiş olabilirsiniz. Kedilerin öldürdükleri her hayvanı sahiplerine getirmediği de bilinmektedir, dolayısıyla avladığı hayvanların sayısı gördüklerinizden muhtemelen daha fazladır.

Böyle bir konu için kediye kızmak, onu cezalandırmak tabii ki saçmadır çünkü en güçlü içgüdülerinden biri doğrultusunda hayvan doğasının gereğini yapmaktadır. (Kediler onlara bir tepki gösterdiğinizde bunu hemen önce ya da o anda hâlâ ne yapıyorsa onunla ilişkilendirir, daha öncesiyle değil. Ayaklarınızın önüne ölü bir kuşu getiren kedinize tepki gösterdiğinizde bunu "Hmmm, demek önüne getirmemi istemiyor." diye yorumlayacaktır; dolayısıyla avlanma çalışmalarına olduğu gibi devam edecek ama yakaladıklarını artık size getirmeyi ya azaltacak ya da bırakacaktır.) Bununla birlikte, doğal yaşama ait olmayan, aç kalmak gibi bir derdi olmayan hayvanımızın doğal yaşama bu şekilde etki etmesini engellemek de yine bizim sorumluluğumuzdur.

Bu durumu engellemek ya da azaltmak için yapabilecekleriniz:

• Eğer kediniz şu anda evdeyse ama dışarı çıkmasına izin vermeyi düşünüyorsanız bu konuyu ve tabii trafik, hastalık, kediniz için tehlikeli olabilecek hayvanlar vb. kedinizin karşılaşabileceği tüm çevresel tehlikeleri önce iyice gözden geçirin. Kedinizi serbestçe dışarı çıkarmak yerine, tasma ve koşum (harness) eğitimi verip dışarı gezdirmeye çıkarabilir ve/veya yeriniz uygunsa bir "catio" yapabilirsiniz. (bkz. aşağıdaki resimler ve catioguy) Bu çözümlerin her biri kedinizin hayatına çok büyük bir değer katar.

>>>

• Kedilerin diğer hayvanları öldürmelerini azaltmak için nelerin etkili olabileceğini araştıran bir bilimsel çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada, İngiltere'nin güneybatısında 219 hanede yaşayan 355 kedi 6 gruba ayrılmış, 5 grubun her birine bir yöntem uygulanmış, 1 grup ise kontrol grubu olarak belirlenmiştir:

A) Zil grubu: Zilli, reflektörlü, hemen açılan tasma takılıyor. (Kittygo, Wink Brands, UK)

B) Mama grubu: İçindeki proteinin ana kaynağı et olan tahılsız mamayla besleniyor. (Not: Protein oranı fazla değil, %27. Proteinin kaynağı, yan ürün olmayan, kaliteli et) (Islak mama: Lily’s Kitchen Everyday Favorites paté multipack 8x85 g; Kuru mama: Lily’s Kitchen Delicious Chicken)

C) Puzzle grubu: İçine kuru mama konan puzzle besleyiciler kullanılıyor. (Puzzle besleyici: PetSafe SlimCat interactive toy and food dispenser)

D) Birdsbesafe grubu: Kuşların kediyi görmesini kolaylaştıran, tasmanın üzerine takılan, gökkuşağı desenli Birdsbesafe markalı tasma kılıfı takılıyor. 

E) Oyun grubu: Günde 5-10 dakika interaktif avlanma oyunu oynatılıyor. (Kuş avlı oyuncak: Cat Dangler Pole Bird. Fare avlı oyuncak: Kong marka içi doldurulabilen tüylü fare oyuncağı; içindeki kedi nanesi (catnip) balonlu naylonla değiştirilmiş)

F) Kontrol grubu.

Her gruba yönteme alışmaları için 1 hafta süre tanınmış ve takip eden 5 hafta boyunca kedilerin öldürüp getirdiği hayvanlar sahipleri tarafından kaydedilmiştir. Daha sonra bu süreçte ortaya çıkan sayılar, yöntemlerin henüz uygulanmadığı önceki dönemin sayılarıyla karşılaştırılmış ve "memeliler", "kuşlar" ve "toplam" olarak gruplandırma yapılmıştır. ("Toplam"ın içinde memeli ve kuşlara ek olarak sürüngenler, amfibiler, böcekler ve tanımlanamayanlar var.)

Bu çalışma sonunda elde edilen bilgiler şöyle:

• Mama grubundaki kediler %36, oyun grubundaki kediler %25 daha az hayvan getirmiş.

• Puzzle grubundaki kediler %33 daha fazla av getirmiş.

• Zil ve Birdsbesafe grubundaki kedilerin toplam av getirme sayılarında dikkate değer bir değişim olmamış.

• Memeli hayvan olan avlar özelinde; mama %33, oyun %35 azalma sağlamış; puzzle %49 arttırmış. Zilin ve Birdsbesafe'in dikkate değer bir etkisi olmamış.

• Kuş olan avlar özelinde; mama %44, Birdsbesafe %42 azalma sağlamış. Zil, oyun ve puzzle'ın dikkate değer bir etkisi olmamış. 

Buradan ne anlamamız gerekiyor: 

• Toplamda getirilen hayvanı azaltmakta hem kaliteli proteinli ete sahip mama hem de oyun önemli oranda fayda sağlamış. Mama, hem memelilerde hem de kuşlarda azalma sağlamış. İnteraktif oyun, memelilerde önemli bir azalma sağlamış, kuşlara belirli bir etkisi yok.

• Birdsbesafe tasma kılıfı vadettiği gibi getirilen kuşları önemli oranda azaltmış. Toplam getirilen hayvan sayısına pek etkisi olmamış. (Kediler herhalde avlayamadıkları kuşların yerine benzer sayılarda, memeli de olmayan, başka hayvanları avlamış.)

• Kuşların avlanmasını azaltmakta sadece Birdsbesafe ve mama etkili olmuş. 

• Puzzle besleyici kullanmak kedileri ciddi oranda daha fazla avlanmaya teşvik etmiş. (Topu yuvarlayıp mamayı delikten düşürmek fareyi avlamaktan demek ki daha zor gelmiş...)

Özet: Kedinizi dışarı salıyorsanız her gün kedi oltasıyla oyun oynatmanız, yukarıdaki gibi mamaları yedirmeniz, kuşlar özelinde Birdsbesafe tasma kılıfı kullanmanız ve yukarıdaki tipte bir puzzle besleyici kullanmamanız, bu çalışmaya göre, öldürüp size getirdiği hayvanları azaltmasına yardımcı olabilir. 

>>>

Dikkat edilecek noktalar: 

• Mama grubu özelinde, kedilerin daha önce yedikleri mamanın özellikleri dikkate alınmadığı, yani mama özellikleri açısından bir kontrol uygulanmadığı için avlardaki azalmayı sağlayan faktörün kullandıkları yeni mamanın tam olarak hangi özelliği olduğunu söylemek zor. Kedi belki önceden de zaten muadili bir mamayı tüketiyordu ama değişimle birlikte yeni mamanın tadını daha sevdi, iştahı açıldı ve daha çok yediği için de daha az avlandı. Bu tip bir senaryonun gerçekleşip gerçekleşmediğini ayırt edecek bir kontrol mekanizması oluşturulmamış.

• Çalışmada interaktif oyun için günlük ayrılan süre oldukça az, 5-10 dakika. Vahşi yaşamda kedilerin bu sürelerden çok daha fazlasını avlanmaya harcadıklarını biliyoruz. Dolayısıyla günde sadece 5-10 dakika bir kez oynatmak yerine bu oyun seanslarının sayısı ve süresi arttırıldığında getirilen avların daha da azalması şaşırtıcı olmaz.

Yararlanılan kaynaklar ve ileri okuma:

• Martina Cecchetti ve ark. Provision of High Meat Content Food and Object Play Reduce Predation of Wild Animals by Domestic Cats Felis catus. Current Biology, 2021; DOI: 10.1016/j.cub.2020.12.044

• Mikel Delgado (2021). Can you convince cats to stop hunting? A new study finds that food and play might help. What Your Cat Wants | Arşiv bağlantısı  

◉

KEDİLER EĞİTİLEBİLİR Mİ? KEDİMİ NASIL EĞİTİRİM?

Kediler eğitilebilir (bkz. mesela aşağıdaki video). Clicker eğitimini de içeren diğer detaylar için bkz. "Kedi Eğitimi" bölümümüz.

KEDİLERİN ISIRMASI VE TIRMALAMASI NASIL ENGELLENİR?

Kedinizin ısırma ve tırmalama gibi agresif davranışlarının altında oyunsal ya da oyunsal olmayan sebepler olabilir. Bunları bilirseniz kendinizin bu davranışları göstermesinin de önünde geçebilirsiniz. "Davranış Sorunları" bölümümüzdeki "Kedilerde Saldırganlık" sayfası bu konudaki soruların cevaplarını içermektedir. 

◉

KEDİLERİN TEZGÂHA ÇIKMASI NASIL ENGELLENİR?

Bu engelleme eğitiminin nasıl sağlıklı yapılabileceğini öğrenmek için "Davranış Sorunları" bölümümüzdeki aynı başlıklı sayfayı okuyabilirsiniz. 

Not: Spreyi unutun. Evet, spreyle o anda engelleyebilirsiniz ama bunun iki negatif sonucu olacaktır. Kediniz siz yokken daha büyük bir merakla ve istekle o yerleri ziyaret edecektir çünkü spreyin size bağlı olduğunu ve siz yoksanız spreyin de olmayacağını bilecektir. Daha da önemlisi; sprey, ilişkinizin kötüleşmesinin başlangıcı olabilir ve kediniz size duyduğu güveni yitirmeye başlayabilir. Bu da genel olarak tüm ilişkinizde, bağınızda bir zayıflama olacağı anlamına gelir. Fiziksel  ya da psikolojik olarar kediye zarar veren ya da insanla ilişkilenen hiçbir cezanın kedi eğitiminde yeri yoktur.

◉

Elimine edemediğiniz bir tehlike nedeniyle kedinizin kesinlikle girmesini istemediğiniz bir oda varsa mümkünse ortak yaşamınızın başından itibaren kedinizi oraya hiç sokmayın. Kedinizin temel çevresel kaynaklarının (mama, su, tuvalet, dinlenme ve uyuma yerleri, tırmalama objeleri, oyun alanları) bulunduğu yerlere erişiminde zaten problem olmaması gerekir, bu hacimlere kediniz ulaşamadığını fark ettiği anda strese girecektir. Bununla birlikte, bazen, bazı kapıların zorunlu olarak geçici olarak kapatılması gerektiğinde kedinizin kapı önünde dakikalarca miyavlamasını istemezsiniz. Ama bu davranışı farkında olmadan teşvik ediyor da olabilirsiniz hatta kediniz bunu ısrarla, rahatsız edici bir düzeyde yapıyorsa kesinlikle teşvik ettiniz ve ediyorsunuz demektir. 

Halihazırda gösterilen, öğrenilmiş bir davranışın kalıcılaşmasındaki en etkili yol, kedinin o davranışın hedefine yani getirisine ulaşmasının belli oranda belirsizlik taşımasıdır. Yani davranış hedefine bazen hemen ulaşırsa, bazen ulaşamazsa, bazen de biraz çaba sonrası ulaşırsa o davranış güçlü bir şekilde oturur. Yani kedi kapı önüne gelip miyavladığında kapıyı bazen açıyor, bazen açmıyor, bazen de dayanabildiğiniz kadar dayanıp sonra açıyorsanız kedinizin bu davranışını olabilecek en etkili şekilde güçlendiriyorsunuz demektir. Yapılması gereken hiç tepki vermemektir. Bilmeden davranışı bu kadar güçlendirdiyseniz bu aşamada tepki vermeden 15 dakikalık bir miyavlama seansına dayanmak doğal olarak daha fazla sabır gerektirecektir ama eğer yolun başındaysanız çok daha kolay olacaktır ve kediniz kısa sürede bu davranışının hiçbir getirisi olmadığını görüp kapı önü miyavlama seanslarından vazgeçecektir. Burada dikkat etmeniz gereken diğer bir nokta da, kedinizin önünde durduğu kapalı bir kapıyı zaten kendi ihtiyacınız için açacak iseniz bunu kediniz miyavlarken yapmamanızdır. Kısa süreliğine de olsa sustuğu bir anı bekleyip kapıyı o anda açmalısınız.

Kedinizin davranışlarını nasıl değiştirebileceğinizi ya da nasıl yeni davranışlar kazandırabileceğinizi öğrenmek için "Kedi Eğitimi" ve "Davranış Sorunları" bölümlerinden faydanalabilirsiniz. 

◉

 KEDİM OKŞARKEN BİR ANDA ISIRIYOR, TIRMALIYOR YA DA KAÇIYOR; BUNU NASIL ENGELLEYEBİLİRİM?

Okşama agresyonu olarak bilinen bu davranış ve çözümü hakkında "Davranış Sorunları" bölümümüzdeki "Kedilerde Saldırganlık" sayfasına bakabilirsiniz.

◉

KEDİMİ TIRNAK KESİMİNE NASIL ALIŞTIRABİLİRİM?

Tıklayınız: KEDİNİZİ TIRNAK KESİMİNE ALIŞTIRMAK

◉

Evdeki kedinizle (ya da kedilerinizle) evinize yeni gelen bir kedinin tanıştırılması başlı başına bir konudur; bunu nasıl yaptığınız iki kedinin bir arada yaşayıp yaşayamacağını, yaşayacaklarsa ömürleri boyunca nasıl geçineceklerini önemli oranda belirler. Yanlış bir tanıştırma, ömür boyu düşmanca bir ilişkiyi ya da yeni gelen kediyle vedalaşmaya kadar gidecek bir süreci tetikleyebilir. Kedili evinize yeni bir kedi katılacaksa ya da yeni katıldıysa kedilerin tanıştırılması konusu hakkında iyice bilgilendiğinizden emin olmalısınız. Bunun için "Evdeki Kedi" bölümümüzdeki "Kediler ve Kaynaklara Erişim" sayfasına ve "Davranış Sorunları" bölümümüzdeki "Kedilerde Saldırganlık" sayfasındaki "Bölgesel Agresyon" başlığına bakabilirsiniz. 

Doğru tanıştırmayı yaptıktan sonra çok kedili yaşamın sorunsuz devam etmesi ortamdaki kaynakların miktarıyla ve her kedinin bu kaynaklara kendilerince sorunsuz biçimde erişimiyle ilgilidir. Az kaynak ve sorunlu erişimler bol husumet, çatışma ve kavga; çok kaynak ve kolay erişimler barış, huzur ve mutluluk demektir. Temel kaynaklar; gıda, su, tuvalet, oyun ve oyuncaklar, dinlenme yerleri, yüksekteki yerler, saklanma yerleri, tırmalama objeleridir. (Bu arada, siz de kedilerinizin temel çevresel kaynaklarından birisiniz.) (Bu kaynakların sayısı ve evdeki dağılımları her yeni kediyle birlikte artmak zorundadır.) 

Kedilerinizin farklı mama ve su kapları olmalı, ve bunlar ayrı yerlerde durmalıdır. Kedilerin tercihlerini belirleyen birçok faktör olabilir ve biz bunları anlamayabiliriz, dolayısıyla böyle bir durumda, mesela iki kediniz varsa, evde 4-5 farklı yere (hepsi aynı odada olmamalı, mümkün olduğunca eve dağıtmalısınız) mama koyup kedilerin hangilerini tercih ettiğini bir süre gözlemleyip daha sonra her kedinin en çok tercih ettiği mama kaplarından ikisini bırakıp diğerleri iptal edilebilir. Su ve mama kaplarını yan yana konulmamalıdır. Böyle olduğu zaman kedilerin daha az su içtikleri gözlenmiştir. Az su tüketimi kedilerde sık rastlanan ve ciddi bir sağlık riskidir.

Tuvaletler en az "kedisi sayısı + 1" sayıda olmalı, ayrı yerlerde bulunmalı ve erişimleri kolay olmalıdır.

Kedilerinize birbirlerinin yoluna çıkmayacak ya da birbirlerine yakın durmak zorunda kalmayacak şekilde cam önünde, evdeki sakin yerlerde, yüksek noktalarda, kışın sıcak, yazın serin yerlerde dinlenme, uyuma, gözetleme yerleri sağlamalısınız. (bkz. kedi ağaçları)

Kedileriniz oyun sırasında eşit düzeyde oynamıyorlarsa yani bir kediniz baskın diğeri çekinik ise ayrı ayrı oynatmalısınız. Bunu yapamadığınız, aynı anda ikisini de oynatmanız gereken zamanlarda çekinik olan kedinizi de daha çok oynatmak için gerekli çözümleri geliştirmelisiniz. Bir yerine iki olta kullanmak vb.

Kedilerinize ilgi ve sevgiyi de eşit düzeyde göstermelisiniz. Özellikle birine daha fazla yakınlık duysanız bile bu eşitliğe dikkat etmeniz gerekiyor. Bir kediniz daha saldırgansa ya da sizi rahatsız edecek davranışlar gösteriyorsa ona kötü davranmamaya özellikle dikkat etmelisiniz.

◉

KEDİLER MÜZİK SEVER Mİ? KEDİME HANGİ MÜZİKLERİ DİNLETMELİYİM?

Kediler için bestelenmiş özel bir müziğin kedilerin veteriner ortamındaki stres davranışlarını azalttığını ve onlarla etkileşime giren yabancı kişilere daha sakin davranmalarını sağladığını bilimsel bir araştırma ortaya koymuştur. Bu araştırmada "kedi müziği"nin yanında klasik müzik (Gabriel Fauré'nin Élégie eseri) ve sessizlik kullanılmıştır ama bu ikisinin herhangi bir etkisi gözlemlenmemiştir. Bu bilgilerden yola çıkarak siz de evinizde, özellikle stres yaratabilecek durumlar söz konusu olduğunda kedinize bu özel müzikleri dinletebilirsiniz. Ama daha da önemlisi kedinizi veterinere götürürken ve veterinerde muayene edilirken bu müzikleri dinletebilirsiniz. Bu hem kedinizin stresinin azaltılması hem de veterinerinizin daha kolay ve kapsamlı bir muayene gerçekleştirmesi açısından fayda sağlayacaktır. Bu bilimsel araştırmada kullanılan kedi müziğini ABD Ulusal Senfoni Orkestrası çellisti David Teie, başka bir bilimsel hipoteze dayanarak kedinin doğal özelliklerinden (kalp ritmi, onun için anlamlı sesler, frekans aralıkları vb.) yola çıkarak bestelemiştir ve kullanılan eserin adı "Scooter Bere Aryası"dır (Scooter Bere's Aria). Aşağıdaki videoda bu eseri dinleyebilir, kedinize dinletebilir; ilgili Youtube kanalından ve David Teie'nin kendi sayfasından kediler için ürettiği başka müziklere ulaşabilirsiniz. 

Kaynaklar:

• Amanda Hampton, et al. (2019). Effects of music on behavior and physiological stress response of domestic cats in a veterinary clinic. Journal of Feline Medicine and Surgery. doi: 10.1177/1098612X19828131 | Arşiv Bağlantısı

• https://icatcare.org/proof-that-cats-love-music-too/

• https://www.musicforcats.com/the-science

• Charles T.Snowdon, et al. (2015). Cats prefer species-appropriate music. Applied Animal Behaviour Science 2015; 166: 106–111. doi: 10.1016/j.applanim.2015.02.012 | Arşiv Bağlantısı

Bir de olaya kedi tarafından bakalım, ne de olsa olayın öznesi o. Dışkılama davranışının nasıl gerçekleşeceği, ilgili türün özelliklerine göre evrimsel süreçler içinde belirlenmiştir. Özellikle kedi gibi besin zincirinde ortalarda olan soliter bir türseniz, yani her an sizi avlayabilecek başka yırtıcılara karşı tek başına hayatta kalmak gibi bir göreviniz de varsa, hakkınızda birçok bilgi içeren idrarınız ve dışkınızla varlığınızı ve durumunuzu çevrenize yayınlamak istemezsiniz. Bu yüzden kediler dışkılamadan önce etrafı kontrol eder, yumuşak zemine sahip bir yer bulur, toprağı kazarak bir çukur oluşturur, buraya dışkılar ve üzerini özenle örter. Bu şekilde, yerlerini ve kimliklerini açık edecek en önemli kanıtı olabildiğince saklamış olurlar. Bu davranışlar doğada o kadar önemlidir ki şu anda yaşayan bütün kediler bu davranışları gösterdiği için hayatta kalabilmiş ve üreyebilmiş kedilerin torunlarıdır. Zaten hayattakalım açısından sağladığı bu net avantaj sayesinde de bu davranışlar evrimsel süreçlerde güçlü bir şekilde seçilmiş ve içgüdüsel bir nitelik kazanmıştır. (Bu nedenle kedilere tuvalet eğitimi verilmesine gerek yoktur. Ortamda içi kum ya da toprak dolu bir kap varsa, hayvan birkaç haftalık yavru bile olsa, içgüdüsel olarak oraya dışkılamayı tercih eder.) Biyolojik olarak bu "derinlikte" bir davranışı, ev ortamında, kedileri kutulara sokarak zaten negatif anlamda etkilemiş oluyoruz ama yine de yumuşak zemine çıkmak, eşelemek, örtmek gibi davranışları gerçekleştirmesine fırsat verdiğimiz için kedilerimiz durumu tolere edebiliyor; bazı hassasiyetleri gösterdiğimizde çok ciddi sorunlar oluşmuyor. Kedimizin kediliğine biraz saygı gösteriyorsak daha fazla ileri gitmesek iyi olur.

Peki ileri gidip de klozet eğitimi verirsek neler olabilir?

• Kediler bunu öğrenip uygulayabilecek bilişsel ve anatomik kapasiteye sahip olsa da bu, sevdikleri anlamına gelmez. Her gün birkaç kez en doğal davranışını sergilemek yerine, bu kadar temel bir konuda doğasına tamamen ters, garip ve rahatsız bir şeyi yapmak zorunda olmanın vereceği stresi ve huzursuzluğu yaşar.

• Bazı kediler klozeti sevmediği için idrarını ve dışkısını sürekli tutmak isteyebilir ve bu nedenle de daha fazla stres yaşayabilir. Normalde günde dört kez tuvaletini yapıyorsa bu sayıyı azaltabilir. Bu durumun yol açabileceği üriner sistem obtrüksiyonu gibi hızla ölümcül olabilecek hastalıklar da dahil, mesane ve böbrek hasarı, idrar yolu enfeksiyonları gibi birçok sağlık sorunu vardır.

• Kedi kumu temizlemek, kedinizin sağlığına dair günlük gözlem yapabileceğiniz ve yapmanız da gereken en önemli fırsattır. İdrar topaklarının ve dışkının niteliklerindeki (renk, doku, koku, miktar vb.) değişiklikleri hemen fark edebilirsiniz ya da kediniz zararlı bir şey yuttuysa dışkıyla atabilmiş mi diye kontrol edebilirsiniz. Klozette bunları yapamazsınız; idrardan ve dışkıdan fark edilip erken müdahale edilebilecek ve kedinizi belki çok sıkıntılı tıbbi müdahalelerden ve hatta ölümden kurtarabileceğiniz birçok sağlık sorununu fark etme şansınızı ciddi biçimde düşürmüş ya da tamamen yok etmiş olursunuz.     

• Tuvaletin insanlar tarafından kullanımda olduğu zamanlar kedinizin tuvaletini tuttuğu süreyi daha da arttıracaktır. Kediniz dayanamadığı zamanlarda evde farklı yerlerde ihtiyacını giderebilir. Daha da kötüsü, bu seçeneği daha rahat bulmaya başlarsa evde ortalığa yapmayı alışkanlık haline getirebilir.

• Kedinizin işini görmeden önce klozetin kenarına zıplaması gerekir. Birçok durumda (yaşlılık, artrit, ameliyat sonrası dönem, hastalık vb.) bu imkânsız olacak ve sizin klozetin kenarına merdiven ya da rampa yerleştirmeniz gerekecektir. Buna rağmen, böyle bir durumda klozetin kenarında dengede durmaya çalışmak kediniz için hiç rahat bir deneyim olmayacaktır.

• Klozete dışkılayan bir kediniz varsa tuvaletin kapısının her zaman açık, klozet kapağının her zaman kaldırılmış olması gerekir. Siz evde yokken kediniz klozete yaparken dengesini kaybedip içeri düşebilir ve kapak da üzerine kapanabilir. Böyle bir kazada kediniz yaralanabilir ve büyük bir travma yaşar. Bu ihtimali ortadan kaldırmak için klozet kapağını sökmeniz ya da kapanmayacak şekilde sabitlemeniz gerekir.

• Kedilerin su içme konusunda farklı seçeneklere ilgi duydukları ve yeni deneyimlere açık oldukları bilimsel çalışmalarda gözlemlenmiştir...

Özet: Klozeti kullanmanın kediye yarayan hiçbir tarafı olmadığı gibi, zararları vardır. Görünürdeki faydası sadece insanadır. Bununla birlikte ortaya çıkardığı tehlike potansiyelleri o kadar ciddidir ki görünürde insana sağladığı faydalar bu tehlikelerden sadece birinin gerçekleşmesi durumunda bile hızlıca anlamsızlaşacaktır. 

Yararlanılan kaynaklar:

• C. Wang. Toilet training your cat isn’t as great as it sounds (27 Ağustos 2020). Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021. Erişim yeri: Popular Science. | Arşiv bağlantısı

• J. Nicholas. 7 Reasons NOT to Toilet Train Your Cat. (28 Kasım 2017). Erişim tarihi: 2 Ağustos 2021. Erişim yeri: Preventive Vet. | Arşiv bağlantısı

KEDİM ONA ALDIĞIM ŞEYLERİ KULLANMIYOR, NE YAPABİLİRİM?

Kedinize seveceğini düşündüğünüz yeni bir eşya alıp hevesle sunarsınız... Kediniz gelir, bir iki kez koklar ve hızlıca çekip gidebilir... Kedi yatakları, kedi ağaçları, kedi çadırları, üzerinde yatması ya da içine girmesi için çeşitli ürünler, kedi tarama ürünleri, çeşitli oyuncaklar... Aslında kedinizin severek kullanma potansiyeli olan birçok üründe bile bu tip bir reaksiyonla karşılaşabilirsiniz.

Bu tip tepkilerin bazı kedisel nedenleri vardır:

• Koku: Getirdiğiniz ürünün üzerinde siz almasanız bile kedinizin rahatlıkla aldığı ve hoşlanmadığı yabancı kokular olabilir. (Kedilerin koku alma duyusu bizden 14 kat güçlüdür.)

• Yabancılık: Kediler aşina olmadıkları her şeye karşı aşırı temkinli olma eğilimi olan hayvanlardır. Merak edip incelemek isterler ama kendileri için net bir fayda sezinlemedilerse uzaklaşırlar.

• Anlamsızlık: Kedi, hayatında ilk defa gördüğü, kendi türsel doğasında olmayan bir şeyin neye yaradığını ve nasıl kullanması gerektiğini, her şey çok bariz değilse, yani ürün içgüdülerine kolaylıkla hitap etmiyorsa ilk bakışta doğal olarak anlayamaz. Anlaması için kedinize hem zaman tanımalı hem de anlamasını ve alışmasını kolaylaştıracak kademelendirilmiş çözümlerle ona yardım etmelisiniz.

Yeni şeyleri kedinize sunarken bunları hesaba katarsanız birçok şeyi benimseyip kullanmasını kolaylaştırabilirsiniz; peki nasıl?

• Bir şeyi kedinize sunmadan önce, kedinizin koku salgı bezlerine (kulaklarının önündeki az tüylü yer ve genel olarak kafa bölgesi diye düşünebilirsiniz) sürttüğünüz pamuklu bir tekstille (ya da kedinizin üzerinde yattığı bir tekstil de olabilir) silin. Kedinizin alışmış olduğu koku profiline dahil olan bir şeyi benimsemesi çok daha kolay olacaktır. 

• Kedinizin aldığınız şeyi işlevine uygun olarak kullanmasını beklemeden önce ona aşinalık kazanması için zaman tanıyın ve kedinizin bu yeni nesneye yönelen davranışlarını ödüllerle pekiştirin. Bu davranışlar, başlangıçta, sadece kafasını nesneye doğru çevirip uzaktan ona bakması ya da ona doğru bir iki adım atması kadar basit davranışlar bile olabilir. Ürünü, kedinizin isterse erişebileceği şekilde yerde bırakın ve ilgi gösterirse, yaklaşırsa, koklarsa, temas ederse, yakınında yatarsa ve bu tip rahatlama davranışları gösterirse ödüllendirin. Ürün ortalıktayken yakın çevresinde kedinizle oynayın. Örn: Cama asılan kedi yatağı aldıysanız ürünü kurup cama yapıştırıp kedinizi de üzerine koyup kullanmasını beklemeyin. (Bazı kediler tabii ki yüksek yerlere erişme içgüdüsü nedeniyle yatağın üzerine kendiliğinden de zıplayacaktır ama birçok kedi bunu yapmayacaktır.) Bir önceki maddedeki kokusal işlemi yaptıktan sonra ürünü yere koyun ve öncelikle kedinizin sadece bu cisme alışmasına yönelik çalışın. Kediniz artık ürünün kokusuna, görüntüsüne, dokusuna alıştıysa cama yapıştırıp üzerine ödül mamaları bırakarak ya da oyun sırasında kedinizi oraya zıplamaya teşvik ederek kendi isteğiyle çıkmasını sağlamalısınız. Bunun süresi kedinizin kişiliğine göre değişebilir ama aç bir kedinin sevdiği bir ödül mamasının kokusuna dayanma şansı fazla yoktur.

• Kedinize ilk defa sunduğunuz ve aslında çok sevebileceği bir masaj fırçası; biçimiyle, rengiyle ve plastik kokusuyla ürkütücü bile olabilir. Kedi dünyasında fırça ya da tarak diye bir kavram olmadığı için (fırça, tırnak makası, diş fırçası gibi birçok ürünü bu şekilde düşünebilirsiniz) bu tip bir ürünün onun için dikenli ve zehirli bir hayvanı çağrıştırması çok daha muhtemeldir. Dolayısıyla böyle ürünlerde bir önceki maddedeki tanıştırma süreçleri daha da önemli hale gelebilir. Kediniz artık ürünün yakınlarında olmasıyla ilgili tamamen rahatladıktan ya da nesneye tamamen aşinalık kazandıktan sonra tarağı tarak gibi kullanmaya başlayabilirsiniz. Ve bunu da aşama aşama yapmalısınız. Önce fırçanın düz olan arka yüzünü yanağına değdirerek başlayabilirsiniz. Kediniz buna alıştıktan sonra doğru yüzünü, bir kısmını elinizle kapayarak yanağına temas ettirebilirsiniz ve aşama aşama elinizle kapadığınız kısmı azaltabilirsiniz. Tüm bu süreçte kedinizin negatif reaksiyon vermediği, rahat ve huzurlu olduğu anları, davranışları ödüllendirmelisiniz. Tabii masaj fırçası ya da tüy toplama tarakları özelinde, elle okşamada olduğu gibi kedinin vücudunun neresine ne kadar süre dokunulmasına tolerans göstereceğini unutmamalı ve bunu hesaba katarak alıştırmalısınız. Daha fırça cismine tam alışmamış bir kedinin boyundan aşağıda bir yerini fırçalamaya kalkmamalısınız. 

GENEL HAREKET (LOKOMOSYON) HASSASİYETİ: Birçok yakın nesnenin olduğu bir çevrede hareket söz konusu olduğunda bu duyu kılları radar gibi düşünülebilir. Köklerinde yer alan, aşırı hassas duyu organları olan proprayoseptörler yardımıyla kediye kendi oryantasyonuyla ilgili bilgi sağlarlar. Buna ek olarak, hava akımlarının hareketini algılayarak etraflarındaki nesnelerin (av, avcı, çalı çırpı vb. diğer doğal unsurlar...) pozisyonları, mesafeleri, hareketleri hakkında da kediye bilgi sağlarlar. Bu beceri özellikle karanlık ortamlarda ve nesnelerin kediye çok yakın olduğu koşullarda daha da önem kazanır. (Kediler ortalama 30 cm'den yakın nesneleri net göremez, yakınlaştıkça bulanıklaşma artar.) Bıyık kıllarının uçtan uca mesafesi bir kediye sıkışmadan geçebileceği en dar aralıklarla ilgili de bilgi verir.

AVLANMA: Avlanma sırasında bıyık kılları, av yüze yaklaşıp gözün odaklayamadığı alana girdiğinde, tamamen ileri, ava doğru yönlenir ve avla ilgili gereken tüm fiziksel bilgiyi kediye sağlayarak hem kendini korumasını hem de öldürme ısırığı da dahil olmak üzere avı etkisizleştirecek son hamleleri büyük bir hassasiyetle yapmasını sağlar.

KORUYUCULUK: Bu kılların aşırı duyarlılığı çevrede özellikle kedinin yüzü ve gözleri için tehlikeli olabilecek her şeye karşı kendini korumasına yardımcı olur. Dikenli bitkilerin, sayısız sivri ucun olduğu bir çalılıkta göz üzerindeki kıllara bir şey temas ettiğinde kedinin göz kapaklarını kapatan bir refleks tetiklenir.

DUYGUDURUM SİNYALLERİ: Bıyıkların pozisyonu bize kedimizin o anki duygusal durumuyla ilgili bilgi verebilir. Yassılaşarak arkaya ve yanağa doğru basılmış bıyıklar tehdit hissetme, korku; hafif öne doğru yönlenmiş ve ayrılmış bıyıklar ilgi ve merak, tam yana ve hafif aşağı doğru eğimlenen bıyıklar rahatlığı ya da nötr bir hali ifade edebilir. Bu sinyaller kedinin genel beden diliyle birlikte okunmalıdır.

Kaynaklar:

• L. Buzhardt. Why Do Cats Have Whiskers? Erişim tarihi: 4 Nisan 2022. Erişim yeri: VCA Animal Hospitals | Arşiv bağlantısı

• C. McCarthy. Whisker Fatigue in Cats: What it is and How to Help (26 Ocak 2017). Erişim tarihi: 4 Nisan 2022. Erişim yeri: PetMD | Arşiv bağlantısı

KEDİLER NEDEN YAVRULARINI YER?

Öncelikle şunu bilmemiz gerekiyor. Yavru öldürme veya öldürüp yeme, insan dahil birçok türde görülen, hayattakalımla ilgili avantajları olduğu için evrimsel süreçler içinde seçilmiş davranışlardır. Farklı nedenleri vardır. Kedilerdeki bu davranışın başlıca nedenleri şunlardır:

TEHDİT ALGISI VE STRES: Anne kedilerin yavrularını yemesinin başlıca nedenlerinden biri tehdit algısı ve strestir. Bu algı baskınsa anne kedi, duruma göre, öncelikle yavrularını güvenli bulduğu başka bir yere taşımak isteyebilir. Fakat bunu yapmak her zaman kolay olmayabilir ve böyle bir durumda anne kedi yavrularından birini ya da birkaçını yiyerek yaşadığı tehdit algısını ve stresini azaltmayı tercih edebilir. Bu tehdit algısı ve stres doğada diğer yırtıcılardan kaynaklanır fakat insan ortamlarında konu bizim sağladığımız ya da sağlayamadığımız çevresel koşullarla ilgilidir. 

Bunun sizin için anlamı şu: Bakımınızdaki bir kedi yavruladığında onlara huzurlu, sakin, sıcak ve konforlu bir ortam sağlamalı ve en azından ilk 1-2 hafta tamamen kendi hallerine bırakmalısınız. Evde gürültülü işler (tamir, süpürme vb.) kesinlikle yapmamalı, misafir kabul etmemeli (kokular stres yaratabilir), kedilerin yanına yabancı kimsenin girmesine izin vermemeli, kendi girişlerinizi de minimuma indirmelisiniz. Fazla yaklaşmamalı, yavrulara ellememeli, annenin yanından almamalısınız.  

ZAYIFLIK, HASTALIK, ÖLÜ DOĞUM, KAYNAK YETERSİZLİĞİ: Bir yavru zayıf, hastalıklı ya da ölü doğarsa, yani zaten yaşama şansı yok ya da azsa, ya da annenin sütü azsa, en güçsüz yavruyu hayatta tutmak için sarf edeceği ekstra enerjiyle sağlıklı yavrularının hayatta kalma şansını düşüreceği için bunu tercih etmez. Böyle bir durumda hasta ya da zayıf yavruyu emzirmeyerek ölmesine neden olabilir; nadir durumlarda yavruyu yiyebilir. Yemesinin nedeni de aslında açıktır. Ebeveynlik gibi oldukça zorlu bir süreçte avlanmak ve yemek bulmak zaten daha zordur çünkü anne yavrularını uzun süre yalnız bırakamaz. Bu nedenle, öldürülen yavruyu yemek, gıda elde etmenin zaten çok zor olduğu bu bağlamda anlaşılır bir davranıştır. Ayrıca yavruyu kendi yemeyip de çevreye bırakırsa etraftaki potansiyel avcılarını ya da rakiplerini beslemiş olacaktır ki bu da kendisi açısından dezavantajlı bir durumdur. 

Bu davranışların içgüdüsel tarafları olduğu için, gıdaya ulaşım zorluğu olmayan, insan bakımındaki bir kedi de bu davranışları gösterebilir.

Bunun sizin için anlamı şu: Annenin yavrulardan birini ya da bazılarını reddettiğini görüyorsanız tekrar benimsetmek için bir çaba içine girmemeli, bu yavruların bakım sorumluluğunu zaman kaybetmeden siz üstlenmelisiniz.

TECRÜBESİZLİK: Erken hamile kalmış kediler anneliğin getirdiği büyük sorumluluklarla baş edemeyebilir. Annelik içgüdüsünün yeterince oluşmamış olması nedeniyle stresli ve tehdit edici koşullarda negatif reaksiyonlar gösterme ve yavrularını yeme ihtimalleri artar.

TEMAS: Yavru kedilerle anne arasındaki bağın ilk oluşması kokusal iletişimle doğrudan ilgilidir. Anne kedinin meme uçları çevresindeki koku salgı bezlerinden salgılanan ve yavrulara geçen özel bir feromon bu bağın oluşmasına hizmet eder. İnsanın yeni yavrulara temas ederek elindeki kokuları yavrulara aktarması yavruların kokusal profilini kolaylıkla bozabilir ve anne kedi, tek bir el teması sonrasında bile, o yavrunun kendi yavrusu olmadığını düşünerek reddedebilir ve hatta yavruyu öldürüp yiyebilir. (Kedilerin koku duyusu bizden 14 kat güçlüdür. Kokusuz sandığınız elinizde kedi için alınacak bazı kokular muhtemelen vardır) Özetle, yavrulara uzunca bir süre temas etmemelisiniz... İlla temas etmenizi gerektiren bir durum oluştuysa elinizi bol suyla yıkamalı, sonra elinize anne kedinin kokusunun sinmiş olduğu bir tekstili iyice sürtmeli, sonra yavruya temas etmeli ve teması da mümkün olduğunca kısa tutmalısınız.

Not: "Yavruyu reddetmesini, ölüme terk etmesini anladık da bari yemeseydi" diye düşünebilirsiniz fakat öyle yapması; ölen yavrunun çürümesiyle yuva ya da yakınlarında sağlık riskleri oluşması, çevredeki potansiyel avcılara ve rakiplerine bedava gıda dağıtması, daha fazla avlanmak ve yavrularını daha fazla yalnız bırakmak zorunda kalması, terk ettiği yavrudaki kokular üzerinden çevreye kendi kimliğini ve diğer yavruların kokularını yayınlaması ve yırtıcıları yuvanın yakınlarına çekerek diğer yavruların ve kendi hayatını riske atması anlamına geleceği için fazlasıyla dezavantajlı olurdu. Bu tip davranışlar kendi kültürümüzden dolayı bize garip gelse de doğada hayatı riske sokan davranışlar aleyhine, hayatta kalmayı sağlayan davranışlar lehine güçlü bir seçilim baskısı vardır ve bunların bazıları içgüdü halini alır. Yani bugün yaşayan kediler, yukarıda bahsedilen durumlarda yavrularını yuvada ya da çevrede bırakmak yerine yiyen ve yediği için de hayatta kalmayı başarmış kedilerin ve hatta kedi bile olmayan daha eski atasal türlerin torunlarıdır.

Genel olarak hayvanlarda yavru öldürmeyle ilgili daha fazla bilgi için aşağıdaki videolara bakabilirsiniz: 

Kaynaklar ve ileri okuma:

• H. Godfrey. Why Do Cats Eat Their Kittens?. (10 Haziran 2021). Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. Erişim kaynağı: CatPointers | Arşiv bağlantısı

• E. Malaker. Why Do Cats Sometimes Eat Their Kittens? 7 Reasons for this Behavior. (25 Mayıs 2022). Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. Erişim kaynağı: Hepper Blog | Arşiv bağlantısı  

• Ç.M. Bakırcı. Aslanlarda Bebek Katilliği: Erkek Aslanlar Kendi Yavrularını Neden Öldürüyor? (12 Nisan 2014). Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. Erişim kaynağı: Evrim Ağacı | Arşiv bağlantısı

• Infanticide. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. Erişim kaynağı: Britannica

KEDİLER DÜŞÜNEBİLİR Mİ?

Beyni olan her hayvan düşünebilir; dolayısıyla kediler de düşünebilir. Ayrıca stres, korku, kaygı, güven, merak, sevgi, heyecan, iğrenme başta olmak üzere birçok duygu ve hissi de deneyimleyebilirler. Belirli durumlarda, geçmiş benzer deneyimlerden mantıksal çıkarımlar yaparak o anda nasıl davranacaklarına düşünerek karar verebilirler. Yakın geleceği hayal edip plan yapabilirler.  ("Burada saklanıp beklersem bu fare bu delikten önünde sonunda çıkar ve üzerine atlayıp kolayca yakalarım." #pusu) Kendilerini yakından ilgilendiren konularla ilgili (gıda, güvenli yerler, potansiyel tehditler vb.) oldukça güçlü bir hafızaları vardır. Bilinçleri ve kişilikleri de vardır.

Peki kediler bu kadar gelişmişse insanların geneli bunu neden kolayca gözlemleyemiyor, anlayamıyor? 

Sadece kedileri değil, hiçbir hayvanı bilişsel kapasiteleri ve becerileri açısından kolayca anlayamıyoruz çünkü bizden farklı bir türün çevresini algılama ve onunla etkileşme biçimleri, ortalama gözlem becerilerimizle anlayamayacağımız kadar bizimkinden farklı. (bkz. "Umwelt", "kendi merkezli dünya", Jakob Johann von Uexküll) Türlerin çevreleriyle kurduğu ilişkileri aynı ortamda bulunan farklı tipteki elektromanyetik sinyaller gibi düşünebiliriz (Wifi, bluetooth, FM/AM, uydu yayınları vb.). Tüm sinyaller aynı ortamda, hatta aynı fiziksel fenomen dahilinde gerçekleşse de her birini veren ve algılayabilen farklı cihazlar var ve biri diğerinin gördüğünü göremiyor, "anladığını" anlayamıyor ya da sinyali algılasa bile anlamlandırmayı beceremediği için sadece bir cızırtı üretebiliyor. Hayvanların çevreleriyle olan etkileşimlerini, bilişsel ve duygusal kapasitelerini uzman olmayan insanın anlamlandırması ve yorumlaması büyük oranda bu cızırtı düzeyindedir. (Primatolog Frans de Waal'in bu konuyu merkeze alan "Hayvanların Ne Kadar Zeki Olduklarını Anlayacak Kadar Zeki miyiz?" adlı Metis Yayınları'ndan çıkan kitabını tavsiye ederiz.) Bu biyolojik zorluklara bir de çeşitli kültürel fenomenlerden kaynaklanan, kökünden hatalı bakışlar eklenince hayvanları, hayvanlığı ve doğal olarak insanlığı da anlamak iyice imkânsızlaşıyor.   

Yakın zamanlara kadar hayvanların bilişsel kapasiteleri ne kadar insansı becerilere sahip olduklarıyla ölçüldü. Yani bir hayvandan matematik becerisi beklendi ve gösterenin çok akıllı olduğu düşünüldü. (bkz. "Vikipedi: Akıllı Hans") Halbuki bir atın sayı sayma becerisi gibi bir beceriye sahip olması ya da herhangi bir hayvanın belli bir insani beceriye sahip olması beklentisi, ona sahip olmak kendi çevresinde evrimsel açıdan bir hayattakalım avantajı oluşturmuyorsa zaten anlamsızdı. Bu yönde bir şeyler gözlemleniyorsa da buradan farklı türlerin zekâ düzeylerine dair bir karşılaştırmaya gidilmemeliydi çünkü farklı türlerin böylesi karşılaştırmaları "çekiç mi daha iyi testere mi?" sorusundakine benzer bir mantık hatası içeriyor... Evrimsel olarak aynı soy hattındaki yakın türler belki birbirleriyle bazı özellikler açısından karşılaştırılabilir ama kedinin, köpeğin ya da atın bilişsel kapasitesini insan aklını referans alacak biçimde puanlamak saçmadır.

Peki başka hayvanların zekâ düzeyleri nasıl ele alınabilir? Bir hayvanın gerçekten ne kadar "zeki" olduğunu anlamak için bilişsel kapasitesinin kendi doğal türsel yaşamı içerisinde mücadele edeceği problemleri ve özellikle de yeni problemleri ne düzeyde bir başarıyla çözebildiğini analiz etmek, bunun için de öncelikle hayvanın kendi çevresel gerçekliği içinde nasıl var olduğunu, çevresiyle nasıl etkileştiğini, bu etkileşime has olan fenomenleri anlamak; yani hayvanın "Umwelt"ine kısmen bile olsa girebilmek gerekiyor. Bunu tam olarak yapmak belki hiçbir zaman mümkün olmayabilir çünkü muhtemelen bir insan kendisini hiçbir zaman bir kedi olarak deneyimleyemeyecek ve "kedi merkezli dünya"yı yaşayamayacak ama bilim insanlarının becerdikleri şey, çalışmalarını bu farkındalıkla tasarlayarak "Umwelt" bariyerlerini kısmen de olsa aşmak ve aşamadıkları noktaların da farkında olmak. 

Hayvanlara bakışımızdaki bu aydınlanma sonrasında bu anlayış üzerine kurgulanan yeni bilimsel çalışmaların, hayvan bilişine yönelik bilimsel ilginin ve gözlemlerin artışının, beyin ve beyin görüntüleme vb. alanlardaki gelişmelerin sonucunda, yakın geçmişten başlayarak kısa zamanda hayvanları anlayışımız dramatik düzeyde değişti. Bu bilgiler ve onlardan yapılan çıkarımlar hâlâ yeterince topluma yayılmış değil ve hâlâ hayvanlar geniş kitlelerce içgüdülerinin kontrolünde, acıyı, ağrıyı bile bizim gibi deneyimleyemeyen, dinlerin de etkisiyle, insanlar için yaratılmış biyolojik robotlar olarak görülmeye ve bu bakıştan korkunç biçimlerde zarar görmeye devam ediyorlar.

Şunu bilmekte ve üzerine iyice düşünmekte fayda var: Başka bazı hayvanlarla birlikte bütün memeli hayvanların beyninde bilincin varlığını gösteren yeterli sayıda nörolojik yapı ve nörolojik süreç bilimsel olarak tespit edilmiş ve bu hayvanların istemli davranışlar sergileyebildikleri gösterilmiştir. (Kaynak: "The Cambridge Declaration on Consciousness" (pdf)) Bu durum hayvanların zekâlarına, akıllarına, hissedebildikleri duygulara, hafızalarına yani tüm yaşam deneyimlerine dair bildiklerimizin ve üstüne kurduklarımızın büyük oranda yanlış olduğunu ve her şeyi baştan öğrenmemiz ve düşünmemiz gerektiğini gösterir. Komşusuna üzüm verilirken kendisine salatalık verilen bir kapuçin maymununun buna isyan ettiği gözlemlendi (bkz. aşağıdaki video). İnsana evrimsel olarak çok daha yakın olan şempanzelerde ise kendisine sürekli üzüm verilirken komşusuna verilmeyen bir şempanzenin bir süre sonra üzüm almayı komşusuna da üzüm verilene kadar reddettiği gözlemlendi. (Kaynak: The Life Scientific, BBC Radio 4, Frans de Waal). Bu örnekler şu anlama gelir: Korku, tiksinme gibi basit duygular şöyle dursun, hakkaniyet gibi, empati gibi sadece insana has sanılan, insan kültüründe ahlakla ilişkilendirilen, gelişmiş özelliklerin bile bazı hayvanlarda oldukça gelişmiş biçimlerde ve başka hayvanlarda da daha az gelişmiş biçimlerde olduğunu anlıyoruz. İnsana has sanılan fiziksel ya da bilişsel hiçbir özelliğin puf diye yoktan var olmadığını, bütün özelliklerimizin o veya bu biçimde başka türlerde de olduğunu ve tedrici evrimsel süreçlerle değişerek bizdeki ve şu an varolan türlerdeki hallerine vardıklarını görüyoruz.

>>>

Memeli hayvanların beyinsel kapasitelerinden bahsederken bilinmesi gereken önemli bir konu daha var: Bir memeli beyninde üretilebilen ve daha önce memelilere has sanılan gelişmiş özelliklere, memeli olmayan hayvanlarda, mesela bir kuşta ya da ahtapotta da rastlanabiliyor. Yani farklı beyin anatomilerine sahip hayvanlar aynı karmaşık ve gelişmiş beyinsel fonksiyonlara sahip olacak şekilde evrimleşmiş olabiliyorlar. Korku, kaygı, stres, ağrı vb. temel duygu ve hisleri deneyimleyen bir beyin ve sinir sisteminin balıktan istakoza, örümcekten kertenkeleye, tavuktan ineğe kadar hayvanlar aleminin çok büyük bir bölümünde olduğunu zaten biliyoruz. (Evet, balıklar da acı hissedebiliyor. bkz. "It’s Official: Fish Feel Pain" | Smithsonian Magazine)   

>>>

KEDİ SAHİBİ OLMADAN ÖNCE NELERİ BİLMEM GEREKİR?

• Kedilenmeden önce kedili hayatın nasıl olacağını, kedinize neler sağlamanız gerekeceğini güvenilir kaynaklardan iyice öğrenin. Sonra, kedili hayatın size uyup uymayacağını tekrar gözden geçirin.

• Yapay seçilimle üretilmiş cins kedileri almayınız. (kısa açıklama, scottish fold özelinde kısa açıklama, Evrim Ağacı'ndaki uzun açıklama)

• Bütün gün kediniz evde yalnız kalacaksa ya kedi almaktan vazgeçin ya da iki kedi edinmeyi düşünün ve mümkünse bu iki kedi kardeş olsun.

• İnsan bebekleri ve çocukları gibi kediler de küçük yaşlarda sizden çok daha fazla bakım, ilgi, enerji, dikkat ve zaman isterler ve bunun sonucu olarak çok daha yorucudurlar. Birkaç hafta sürecek bir yavru şirinliği yaşamak için ilk birkaç sene bu bedeli ödeyeceğinizi bilmelisiniz. 

• Yetişkin kedi sahiplenmenin de önemli avantajları olduğunun farkında olmalısınız. Yetişkin kediler (3 yaşından büyük kediler yetişkindir) küçüklükteki sağlık risklerini büyük oranda atlatmıştır; yavru ya da küçük bir kediye ayırmanız gereken zamanı, enerjiyi ve dikkati yetişkin bir kediye ayırmanız gerekmez. Bununla birlikte, yetişkin bir kediyle de yavrulukta sahiplendiğiniz bir kediymişçesine bağ kurabilirsiniz. Yaşınız ileriyse ve/veya hareket kısıtlılıklarınız varsa ve kedi sahiplenmek istiyorsanız yetişkin kediler özellikle sizin için daha da uygun olabilir.  

• Kedinizle her gün 30-45 dakika oyun oynamayacaksanız kedilenmeyin! 

• Gelişmiş (düşünebilen, duyguları olan, kişiliği olan) bir hayvanın 15-20 yıl boyunca tüm sorumluluğunu alacağınızı hiç unutmayın.

• Üniversite öğrencisiyseniz kedilenmeyin! Çünkü hayatınızın en belirsiz olduğu dönemdesiniz. Okul bitince nasıl bir hayatınız olacağı belli değil. 2 ay sonra aynı evde yaşayıp yaşamayacağınız bile belli değil. Tatillerde yoksunuz... Her an yurtdışına gitme ihtimaliniz var. Maddi özgürlük? Kediler 15-20 yıl yaşayabilen, düzen ve rutin seven bölgeci hayvanlardır (ve masraflıdır da). Bu kadar büyük değişimlerin bu sıklıkta olduğu hayatlar kediye uygun değildir, sizin için de çok zor olur. Ama illa kedi deneyimi yaşamak istiyorsanız şunu deneyebilirsiniz: Sokaklardaki ya da parklardaki kedilere bakan hayvansever gruplarına bire bir ya da sosyal medya vb. kanallardan ulaşabilirsiniz. Bu gruplar çok fazla sayıda kediye bakıyor ve çeşitli nedenlerle bazı kedilerin geçici süreler için ev bakımına ihtiyacı oluyor. Bu tür gruplarla iletişime geçip belli süreler için evinize kedi alıp "koruyucu ebeveynlik" hizmeti verebilirsiniz. Bu şekilde, kedi bakmanın nasıl bir şey olduğunu çok büyük bir sorumluluk altına girmeden öğrenmiş olursunuz.

HANGİ CİNS KEDİ ALMALIYIM?

Cins kediler, insanların uyguladığı yapay seçilimle elde edilmiştir. Yapay seçilim sırasında tercih edilen özellikler (kıvrık kulak, basık burun, kısa bacak, tüysüzlük vb.) aslında hayvanın sağlıksızlığının da bir göstergesidir fakat para kazanma hırsı başta olduğu için hayvanların sağlığı burada bir kriter olmaz. Bir özelliğin göze güzel ve/veya ilginç gelmesi, yani "değerli mal" ortaya çıkarabilecek olması, temel seçim kriteridir. Belirlenen özellikleri gösteren hayvanlar kendi aralarında çiftleştirilerek yeni yavrular elde edilir. Yavrulardan yeni elemeler yapılarak çiftleştirmeler nesiller boyu sürdürülür. Bu çiftleştirmelerde istenen özelliklerin "sabitlenmesi" için sık sık anne-oğul, baba-kız ve kardeşler arasında yakın akraba çiftleştirmeleri gerçekleştirilir. (Aile içi üreme sadece insanlarda değil diğer hayvanlarda da biyolojik açıdan aynı şekilde sağlıksızdır. Popülasyonun gen havuzu daralır ve o tür git gide daha kırılgan ve sağlıksız bir hale gelir. Bu nedenledir ki evrimsel süreçler birçok hayvanı yakın akrabalarıyla, özellikle de anne, baba, kardeş ve çocuklarıyla çiftleşmeyi tercih etmeyecek şekilde güdülemiştir.) Birkaç kuşak sonra, insanlara "çok şirin" ya da "çok ilginç" gelen ama önemli sağlık sorunları olan scottish fold, iran ya da sfenks gibi bir kedi elde edilir. Birçok cins kedi (daha doğrusu atlardan balıklara kadar insanların cinsleştirdiği birçok hayvan) insanlar tarafından genetik olarak bu şekilde sakatlanmış ve tüm yaşamlarını büyük sağlık sorunlarıyla, acı ve sıkıntı içinde geçirmelerine neden olunmuştur. Ya ciddi sağlık sorunlarıyla doğarlar ya da etken genlerin taşıyıcısı olurlar. Temel kriteriniz şu olsun: Bir hayvanın cins hali cins olmayan haline göre daha fazla bakım gerektiriyorsa, özellikle de kürk bakımı ya da genel vücut temizliği gibi temel işlevleri kendisi beceremediği için insan desteği olmadan hayatta kalamıyorsa ve/veya herhangi bir sağlık sorununun görülme sıklığı cins olmayan haline göre daha fazlaysa ve/veya bağışıklık sistemi cins olmayan haline göre daha zayıfsa (ve/veya üretilmesinde başka hayvanların hayatı mahvediliyorsa, bkz. bengal kedisi) ne kadar ilginç ya da şirin olursa olsun o hayvanı alınmaması, alındıysa asla çoğaltılmaması gereken, insanlar tarafından sakatlanmış ya da sağlığı bozulmuş bir hayvan olarak kabul edebilirsiniz. Hayvan refahını ve sağlığını hiçe sayan bu kirli ticarete destek olmamanızı (bilmeden böyle bir hayvan aldıysanız, erkek ya da dişi, asla yavrulatmamanızı), kendi hayatınızı da bu kadar problemli hayvanlar alarak zorlaştırmamanızı tavsiye ederiz.

Yararlanılan kaynaklar ve ileri okuma:

• "Cins" Kedilerdeki Kalıtsal Problemler: Kedilerimizin Sağlığı İçin Bu Meraktan Vazgeçmeliyiz! | EVRİM AĞACI

• Scottish Fold: Sevimli ve Acı Çekmeye Mahkum

• Tasarım Kediler Hakkındaki Gerçekler

• Basık Suratlı Kedi Hevesi, Ömür Boyu Acı Çekecek Mutantlar Yaratıyor!

• Inherited disorders in cats

• Scottish Fold disease – osteochondrodysplasia

• Severe brachycephalic in Persian and related breeds

• British Shorthair Irkı Kedilerin Gerçek Yüzü

◉

BÜTÜN SCOTTISH FOLD KEDİLER HASTA MI? BÜTÜN SCOTTISH FOLD KEDİLER ACI ÇEKİYOR MU?

Çok net bir evet. Enteresan ve apaçık yanlış bir şekilde Scottish fold sahiplerine ya da edinmeyi düşünenlere yanlış bilgiler veren, bu kedilerin "doğru çiftleştirme"(yani anne ya da babadan sadece birinin kıvrık kulaklı olması) sonucu elde edilen kıvrık kulaklı yavrunun problemsiz bir hayat geçireceği yalanını söyleyen, açık bir şekilde "Bu kedileri almayın, çoğaltmayın, ticaretine ve çoğaltılmasına hiçbir biçimde vesile olmayın çünkü ortada büyük bir zalimlik var." diyemeyen garip "veterinerler" bile var, evet. Ama güvenilir bilgiye ulaşabileceğiniz aşağıdaki gibi kaynaklar da var. Anne ya da babasından biri ne kadar sağlam kulaklı olursa olsun kulağı kıvrık olup da hayatını "scottish fold hastalığı"na (osteokondrodisplazi) o veya bu düzeyde yakalanmadan geçiren kedi şu anki bilimsel uzlaşımlara göre yok. Yani, ebeveynlerden sadece birisinin kıvrık kulaklı olması kıvrık kulaklı olan yavruları kurtarmıyor. 

Hastalığa neden olan sorunlu gen hem anneden hem babadan çift kopya olarak geliyorsa (homozigot) kedi hastalığı çok daha erken (yavru birkaç haftalıkken hastalık başlayabilir), çok daha şiddetli ve çok daha acılı deneyimler. (Bu nedenle, tedavisi de olmadığı için küçük yaşta ötanaziyle yaşamına son verilen kediler çoktur.) Bozuk genin yavruya anne ya da babadan tek kopya olarak gelmesi durumunda (heterozigot) hastalığın gelişimi kediden kediye değişir; farklı şiddet düzeylerinde ve farklı yaşlarda gelişen tipleri vardır; ama mutlaka hastalık oluşur. Özetle, hetero- ya da homozigot, her iki durumda da tedavisi olmayan ciddi bir hastalığı insanların göz zevki uğruna çekmek zorunda bırakılmış, kıvrık kulaklı, perişan bir kedi vardır. 

" -  Cinsin destekçileri ebeveynlerden birinin kıvrık kulaklı olmaması durumunda yavrunun doğuştan gelen bu sağlık problemlerine yakalanma olasılığının daha az olacağını iddia ediyor?

-  Hayır, öyle değil. Kulakları kıvrık olan tüm kediler bu genetik mutasyona sahip olacaktır. Hastalığın ortaya çıkış hızı ve şiddeti farklı olabilir ama kedilerin hepsi farklı düzeylerde bu tedavisiz, ağrılı ve ömür boyu süren hastalığa sahip olacaktır. Böyle problemleri olan hayvanları çoğaltmamalıyız." Gudrun Ravetz, İngiliz Veterinerler Birliği eski başkanı, Should Scottish fold cats be banned? | BBC

"1990'ların başında Avustralyalı veterinerler bütün Scottish Fold'ların distal uzuvlarında anormal kemik gelişimleri olduğunu ikna edici biçimde kanıtladı...Zaman içinde tüm Scottish Fold'larda bozukluklar ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma daha sonra Japon ve Koreli araştırmacılar tarafından onaylandı ve genişletildi... ...Hâlâ cevaplanması gereken sorular olsa da bu kedilerin çoğaltılmasının zalimlik olduğunu idrak edecek kadar bilgiyi çoktan elde ettik." Richard Malik, Veteriner, Sydney Üniversitesi     

Kaynaklar: 

• Scottish Fold disease – osteochondrodysplasia | International Cat Care

• Scottish fold osteochondrodysplasia |Vetstream 

• Should Scottish fold cats be banned? | BBC 

• What are the health problems with Scottish Fold cats? | RSPCA Avustralya 

• Genetic Welfare Problems of Companion Animals | Scottish Fold Osteochondrodysplasia | UFAW

• Cute and condemned to suffering: it’s time to ban the breeding of mutant cats | The Conversation | Richard Malik, Sydney Üniversitesi

Bu iş için doğadan vahşi kediler yakalanır, ömürleri boyunca tutsaklık koşullarında tutulur ve düzenli olarak evcil kedilerle çiftleştirilir. Bu çiftleşmeler sırasında evcil kediler normalde asla bir araya gelip çiftleşmeyecekleri vahşi bir kediyle zorla bir araya getirilmiş olur. Bu süreç hassas bir şekilde gizlenir, muhtemelen birçok evcil kedi ciddi biçimde yaralanmakta hatta öldürülmektedir. (Yetişkin bir servalin ağırlığı 18-20 kg, omuz yüksekliği 55-60 cm civarındadır, yani yetişkin bir kedinin 3-4 katı gibi düşünülebilir.) 

Bu ilk çiftleşmeden doğan ve "Filial 1" (F1) olarak adlandırılan yavrular genelde fazla vahşi oldukları için satılamaz; dolayısıyla, çiftleştirmek için daha az vahşi davrananları ayrıldıktan sonra geri kalanlar, doğaya salmak da mümkün olmadığı için, bütün ömürlerini küçük kapalı hacimlerde işkence denebilecek bir yaşama mahkum olarak geçirmek zorunda kalır. Vahşi davranışlar, F1 kedilerle evcil kedinin çiftleşmesiyle elde edilen ikinci kuşak (F2) yavrularda da fazlasıyla vardır, dolayısıyla onların da kaderleri F1'lere benzer. Bu zincir F3, F4, F5, F6 diye, çoğunluğu satılabilir, kârı yüksek bir nesil elde edilene kadar devam ettirilir. Buna rağmen birçok F5 sahibi, kedilerine hakim olamadıklarını, aşırı aktif olduklarını, kendilerine ya da evlerine zarar veren davranışlarını engelleyemediklerini, özellikle misafirlere ya da diğer petlere karşı çok agresif olabildiklerini bildirmektedir. Kedilerin davranış problemleriyle ilgili danışmanlık hizmeti sunan, "My Cat From Hell" adlı TV programının yapımcısı Jackson Galaxy, bir Youtube videosunda "Bengal ve savana sahipleri olmasa işsiz kalırdım." demiştir.

Bunlara ek olarak, insanlar tarafından yapay seçilimle tasarlanmış tüm hayvanlarda olduğu gibi bu kedilerde de genetik bazı sağlık sorunları görülmektedir. Piruvat kinaz eksikliği (alyuvarların ömrünü belirleyen bir enzimin eksikliği ve anemi oluşması), ilerleyici retina atrofisi, düz göğüslü yavru kedi sendromu (ing. flat chested kitten syndrome) bengallerde görülmektedir. Ayrıca bengaller kalça displazisine de eğilimlidir ve hipertrofik kardiyomiyopati (kalp duvarlarının kalınlaşması) görülme sıklığının da diğer türlere göre daha fazla olduğu ileri sürülmektedir. Savana kedilerinde de piruvat kinaz eksikliği görülmektedir. Genel olarak, bu tip melez kedilerle ilgili bilimsel veriler henüz yeterli düzeyde olmadığı için olası başka genetik hastalıkların varlıkları da henüz tespit edilmemiş olabilir.

Konunun diğer kirli bir yüzü ise illegal vahşi yaşam ticaretinin düzenli olarak desteklenmesi ve merdivenaltı bir sektörün ortaya çıkmış olmasıdır. Bu kedilerin üretimi için vahşi hayvanlar kaçak olarak yakalanmakta ve kötü koşullarda yaşatılarak hayatları mahvedilmektedir. İngiltere'de bu hayvanların korunmasıyla ilgili çalışan bir kurum olan Wildheart Trust, bu hayvanların maruz kaldıkları fiziksel ve psikolojik zararlara yıllardır tanıklık ettiklerini, doğal popülasyonların üzerinde de önemli bir baskı oluştuğunu, üretimin yasaklanması gerektiğini bildirmiştir.

Kedi bakımı konusunda dünyadaki en saygın kurumlardan olan International Cat Care bu tip kedilerin çoğaltılmasını ve alınmalarını desteklemediğini duyurmuştur. 

Kaynaklar:

• H. Horton. UK could ban part-wild hybrid cats after social media fuels boom in popularity (17 Şubat 2022). Erişim tarihi: 27 Mart 2022. Erişim yeri: The Guardian | Arşiv bağlantısı

• Bengal (11 Eylül 2018). Erişim tarihi: 27 Mart 2022. Erişim yeri: International Cat Care | Arşiv bağlantısı

• Savannah (4 Ekim 2018). Erişim tarihi: 27 Mart 2022. Erişim yeri: International Cat Care | Arşiv bağlantısı

• Serval. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. Erişim yeri: Wikipedia 

• Leopard Cat. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. Erişim yeri: Wikipedia 

◉

KARAR VERDİM, SOKAKTAN KEDİ SAHİPLENECEĞİM. NELERE DİKKAT ETMELİYİM?

Sokakta başının çaresine bakabilecek bir kediyi alıp eve sokmanın onun için iyi mi kötü mü olacağı uzun uzun tartışılabilir, kolay bir konu değil. Ev yaşamının pozitif yanlarıyla beraber ciddi negatif yanları da var bir kedi için. Bu nedenle, durumu kötü olan ve sokakta kalırsa yaşayamayacak durumda olan kedileri (yavru ya da yetişkin), sokağa terk edilen kedileri, annesi olmayan yavruları almak daha doğru olacaktır. İlla yavru almaya odaklaklanmak da çok doğru bir yaklaşım değildir çünkü bu dönem gerçekten çok kısa sürer ve kediniz yavruluk şirinliğinden hemen çıkar. Bulunduğunuz çevrede, parklardaki ya da sokaklardaki kedilere bakan hayvanseverler varsa, bu özellikteki hayvanları bulmak için onlara ve veterinerlere danışabilirsiniz. 

Kediyi bulup eve getirmeden önce evdeki hazırlıklarınızı tamamlamış ve veterinerinizi tespit etmiş olmanız çok iyi olur. Kediyi sokaktan aldıktan sonra ilk yapmanız gereken veterinere gidip gerekli tıbbi bakımı kedinize sağlamaktır. (Parazit ilaçları, aşılar ve tedavi edilmesi gereken çeşitli durumlar olacaktır. Kötü durumda bir kedi bulduysanız bu ilk dönemde sık sık veteriner ziyaretleri yapmanız gerekebilir. Buna hazır olun.) Özellikle kritik olan bu dönemde kediye yönelik kafanıza göre iş yapmayın ve veterinerinizin söylediklerine harfiyen uymaya dikkat edin. (Süt verip zaten hasta olan bir yavru kediyi ishalden öldürebilirsiniz mesela. Kedilerin çoğu laktozu sindiremez.) Bir konuda ne yapmanız gerektiğinden emin değilseniz veterinerinize en azından telefonla mutlaka danışın.

◉

NASIL İYİ VETERİNER BULABİLİRİM?

Oldukça önemli bir konu. İyi veteriner kolay bulunabilen bir şey değil ülkemizde. Bu tabi ki iyi veterinerlerin olmadığı anlamına gelmiyor. Mesleğini seven, gelişmeleri takip eden, sağlığı her zaman ticaretin önüne koyan veterinerler çok az olmakla birlikte var.

Veteriner araştırmanızda şunlara dikkat edebilirsiniz:

• Hayvan bakan tanıdıklarınız varsa onlarla konuşun, veteriner tecrübelerini dinleyin, detaylı sorular sorun. Genelde insanlar canlarını sıkan bir tecrübe yaşamadıkça "bizim veterinerimiz çok iyidir" demeye meyillidir. Bazen bunun tersi de geçerli olabilir, yani veteriner iyi de olsa bazı hayvan sahipleri hoşlarına gitmeyen bir deneyim yaşadıklarında aslında çok iyi olan bir veterineri kötüleyebilir. Bu tür kişisel yorumlar tek başlarına bir veterinerin gerçekten iyi ya da kötü olduğuna kanaat getirmenizi sağlamamalı, kendi araştırmanıza devam etmeli, kişisel kanıların ötesine geçecek kanıtlar aramalısınız.

• Ulaşabileceğiniz veterinerlerin bir listesini çıkarın. Sonra uygun zamanlarınızda, görüşme randevusu alıp muayenehanelerine giderek kimin mesleğinde daha iyi olabileceğini anlamaya çalışın.

• Muayenehanesini size gezdirmesini isteyin. Genel hijyene dikkat edin. Kokuya dikkat edin. Temiz olması ve kötü kokmaması gerekir. Operasyon bekleyen ya da geçirmiş hayvanların tutulduğu kafeslere bakın. Temizler mi? Hayvanlara havlu ya da battaniye verilmiş mi yoksa bir gazete kağıdının üzerinde titreyerek mi narkozdan uyanıyorlar. Yardımcılara bakın, davranışlarının profesyonelce olup olmadığını anlamaya çalışın.

• Ne gibi hizmetlerin verildiğini, hangi işlem ve operasyonların orada yapılabildiğini sorun? Fikir edinmek için aşıların, parazit ilaçlarının, kısırlaştırma operasyonlarının fiyatlarını sorun. Bunun nedeni, ortalama fiyatlara dair fikir edinmeniz ve bu ortalamanın çok üzerinde ya da çok altındakileri tespit edebilmeniz ve onlara daha da sorgulayıcı yaklaşabilmenizdir. Yoksa ortalamada 500 TL'ye yapılan bir kısırlaştırma operasyonunu bir veterinerin 400 TL'ye, başka birinin 600 TL'ye yapıyor olmasında bir problem yok; ama 1000 TL'ye ya da 150 TL'ye yapan varsa orada dikkatle yaklaşılması gereken çeşitli durumlar söz konusu olabilir.

• Hangi okullardan mezun olduğunu, kaç senedir çalıştığını, mesleğinin güncel bilgilerini takip etmek için neler yaptığını, son 1 yıl içinde hangi mesleki konferanslara katıldığını sorun.

• İran kedisi, sfenks, scottish fold, exotic shorthair vb. sorunlu cinslerle ilgili fikrini sorun. Bu hayvanların alınmaması ve çoğaltılmaması gerektiğini, çok çeşitli genetik sağlık sorunları olduğunu, hayatlarını büyük sıkıntılar çekerek geçirebildiklerini söylemesi ve almamanızı tavsiye etmesi lazım. (Bakınız ilgili soru ve cevabı)

• Bu sorgulamalarınız sırasında size samimi bir şekilde yardımcı olmak yerine sorularınızdan ve araştırmanızdan rahatsız oluyorsa o kişiyi de muhtemelen eleyebilirsiniz. Hayvanları ve mesleğini gerçekten seven bir veterinerin, iyi veteriner bulmak için bu sorgulamaları yapan birini anlaması, ona saygı duyması ve yardımcı olması beklenir. 

• Web sitelerini inceleyin. Mesleğiyle ilişkisini anlamaya yardımcı olabilir. Mesleğini seven bir veterinerin web sayfasının daha güzel tasarımlı olması, kaliteli içeriklere sahip olması, içeriklerin orjinal olması (orjinal değilse de kaynakların verilmiş olması) beklenebilir.

• Google yorumlarına bakın, eğer çok sayıda insan yorum yapmışsa bir fikir edinebilirsiniz.

• Son olarak, birini seçip birkaç kere gittikten sonra tekrar bir değerlendirme yapın. Bu süreçte veterinerle aranızda geçen her şeyi değerlendirin. Bir durum olduğunda ve evden telefon ettiğinizde telefonunuza çıktı mı? Çıkamadıysa sonra size dönüldü mü mesela... Her şey yolunda görünüyorsa, genel olarak memnun kaldıysanız devam, değilse değiştirin.

◉

KEDİMİ AÇIK BALKONA ÇIKARABİLİR MİYİM? DÜŞER Mİ?

Önlemsiz asla yapılmaması gereken şeylerden biri. 

Balkona çıkardığınız gibi kediniz düşmeyebilir hatta yıllarca hiçbir olay yaşanmadan balkona çıkan kediler de vardır. Ta ki bir gün düşene kadar.

Kedinizin avcılık içgüdülerini tetikleyecek bir canlının çevrede olması (balkon korkuluğundaki bir sinek ya da böcek mesela) rahatlıkla kedinizin düşmesine neden olabilir. 

Diğer taraftan, evde yaşayan bir kedinin balkona çıkması onun için çok değerli bir durumdur. Hava alır, havadaki kokuları alır, güneş görür, etrafı gözler, az da olsa onun için çok önemli olan dışarı duygusunu tadar. Bunu kedinize sunmak için, kedi koruma fileleleri yardımıyla açık balkonunuzu kedi-güvenli hale getirebilirsiniz.

KEDİM X. KATTAN BALKONDAN DÜŞTÜ. NE YAPMALIYIM?

Böyle bir durumda, alçaktaki katlar dahil kaçıncı kattan düşmüş olursa olsun HEMEN veterinere götürmelisiniz. Gözle görülür bir şey olmasa bile iç kanama olabilir ve kediniz bunu size söyleyemez. 

◉

ACİL BİR DURUMDA NE YAPMAM GEREKİR?

Öncelikle acil durumda ne yapacağınızı önceden planlamalısınız. Her saniyenin değerli olduğu bir acil durum oluştuğunda ne yapacağınızı düşünmekle zaman kaybedemezsiniz; zaten o stres ve panik halinde vereceğiniz kararlar muhtemelen doğru da olmayacaktır.

• Mesai saatleri dışında acil bir durumla karşılaşırsanız kedinizi götüreceğiniz 24 saat açık hayvan hastanesi, klinik ya da veterineri önceden belirleyin. Buraya en hızlı nasıl ulaşabileceğinizi öğrenin. Araç kullanıyorsanız önceden giderek yolu öğrenin. Evdeki diğer insanların da bunu öğrenmesi iyi olacaktır. Çevrenizde mesai saatleri dışında açık olan bir pet kliniği yoksa o zaman veterinerinizle bu durumu konuşun ve prosedürü belirleyin.

• Her an kullanıma hazır bir taşıma çantasını el altında bulundurun. Bazı pet sahipleri taşıma çantalarını demonte edip bir yere kaldırır. Bunu yapmayın. İçinde havlu olan bir taşıma çantasını her zaman ortalıkta tutun. Bu kedinizin günlük kullanımı için de yararlıdır. (Taşıma çantasına kedinizi alıştırmak için neler yapmanız gerektiğini "Yararlı Şeyler" bölümündeki ilgili videolardan öğrenebilirsiniz.)

• Normalde "medeni" olan kediniz acil bir durumda, ciddi bir sağlık problemi yaşarken bambaşka bir kediye dönüşebilir, ısırıp tırmalayarak kendini savunmak isteyebilir. Başınıza bir iş gelmeden yakalamak ve tutmak için kolay ulaşabileceğiniz bir yerde bir battaniye ya da koruyucu bir eldiven bulundurmanız iyi olur.  

• Kedinizin vücut ısısının, nabzının ve solunumunun normal koşullarda nasıl olduğunu bilmeniz hastalık ya da kriz koşullarında kedinizin durumunu değerlendirmenizde işinize yarayacaktır.

• Acil durumlar çok çeşitli olabilir ve bunlara göre veterinere gitmeden önce acilen yapmanız gereken farklı şeyler olabilir. Kanamanın kontrol edilmesi, solunumu engelleyen objenin mümkünse çıkarılması, solunum durmuşsa suni solunum, kalp durmuşsa kalp masajı, kırık varsa hayvanın güvenli bir pozisyona getirip sabitlenmesi veya başka durumlar söz konusu olabilir. (Kalp masajının nasıl yapılması gerektiğini anlatan detaylı bir webinar "Yararlı Şeyler" bölümünde bulunmakta.) Tüm bu konularda bilgilenmek, kediniz için bir ilk yardım çantası oluşturmak, öyle bir durumla karşılaştığınızda kedinizin hayatta kalmasını sağlayabilir. (Bu konuda detaylı bir bölüm Pam Johnson-Bennett'in "Think Like a Cat" kitabında var.)

◉

KEDİLER EVDE YALNIZ KALABİLİR Mİ?

Kediler evde yalnız kalmaktan hoşlanmaz çünkü zaten olması gerekenden daha az uyaran içeren çevresi iyice uyaransızlaşmış olur. Ayrıca bu uyaransızlaşma onun için en önemli olan uyaranlardan (ve daha da önemlisi, kaynaklardan) birinin ya da birkaçının, yani evdeki insanların eksilmesiyle gerçekleşmiş olur. Yaşamsallıklarının önemli bir bölümünün size ve evdeki diğer insanlara bağlı olduğunun farkında oldukları için de tamamen yalnız kalmak kedilerimiz için oldukça stresli bir durum olabilir. Buna ek olarak, evde yalnız kalan kedi sizin birkaç saat sonra geri geleceğinizi de bilemez; dolayısıyla, özellikle bu rutine alışmamış kedilerin "terk edilme duygusu" gibi bir duyguyu ve getirdiği stresi yaşıyor olmaları da fazlasıyla ihtimal dahilindedir. İnsanların çoğu, kedilerini evde yalnızken gözlemleyemediği için durumun bu kadar vahim olabileceğini düşünmek istemez ama gerçek aslında hiç de hoş olmayabilir. Aşağıdaki videoda sahibi evi sabah terk ettikten sonra ciddi düzeyde stres yaşayan bir kediyi ve Jackson Galaxy'nin evde yalnız bırakılan kedilerin sahiplerine tavsiyelerini izleyebilirsiniz.   

KEDİ YIKANIR MI? KEDİMİ YIKAMALI MIYIM?

Hayır, yıkamamalısınız. Van kedileri gibi istisna bazı kediler dışında kedinin doğasında suya girmek diye bir şey yoktur; dolayısıyla ıslanmayı, suyun altına girmeyi hiç sevmezler. Kediler kendilerini gayet iyi temizleyecek şekilde evrimleşmişlerdir. Dişleri, dilleri ve tükürükleriyle kusursuz bir kürk temizlik ve bakımı gerçekleştirirler. Kediniz kendini temizlemiyorsa bir sorun var demektir; veterinerinizle iletişime geçebilirsiniz. 

İstisna: Kirli, yapışkan, zehirli vb. bir şeyle kediniz kirlenmişse kedinizi yıkamanız gerekir. Böyle bir durumda:

• Yıkanmadan önce tırnaklarını kesebilirseniz iyi olur.

• Kedinizi yıkayacağınız zeminde ikinizin de kaymaması için mat olması iyi olur.

• 1'e 5 oranında suyla seyreltilmiş kedi şampuanı, yoksa sabun ya da bebek şampuanı kullanabilirsiniz.

• Suyu ılık ve az tazyikli olacak şekilde ayarlayın. Duş ahizesini kullanın ve kedinizin vücuduna çok yakın tutun, hatta kabul ediyorsa vücuduna çok bastırmadan dayayın; suyun uzaktan püskürmek yerine bu şekilde gelmesi daha az korkmasını sağlayacaktır.

• Kafasını ıslatmadan, kulaklarına, gözüne ve burnuna su gelmemesine özellikle dikkat ederek tüm vücudunu ıslatın ve boynundan kuyruğuna doğru, tüylerin çıkış yönünde masaj hareketleriyle iyice şampuanlayın ve iyice durulayın. Tüm kir temizlenene kadar şampuanlama ve durulama işlemini tekrarlamanız gerekebilir.

• Kafasını ve yüzünü bir banyo lifi ya da yumuşak bir sünger yardımıyla, sadece su kullanarak temizleyebilirsiniz. Eğer bu bölge de çok kirlendiyse çok daha fazla suyla seyreltilmiş şampuanla; göze, burna ve kulağa su gelmemesine özellikle dikkat ederek temizleyin.

• Yıkanma bittikten sonra kedinizi büyük bir havluyla sarmalayın, hava akımı olmayan bir yerde iyice kurulayın ve tam olarak kuruyana kadar orada tutun. Eğer korkmuyorsa saç kurutma makinesini en düşük ayarda ve uzaktan tutarak kullanabilirsiniz.

• Tüm bu süreçte yumuşak bir ses tonuyla kedinizle konuşun. Korkup kaçmaya çalışsa bile panikleyip sesinizi yükseltmeyin. Kurulanma bittikten sonra kedinizle oynayın ve/ya sevdiği bir ödül mamasını verin.

Kısmen yararlanılan kaynak: https://pets.webmd.com/cats/bathing-your-cat#1

İstisna 2: Sfenks gibi kürksüz kedilerin kürksüzlük kaynaklı ortaya çıkan yağlanma sorunları nedeniyle düzenli yıkanması gerekir. Detayları veterinerinizden öğrenebilirsiniz. Neden bu tür kedileri almamanız gerektiğini öğrenmek için şurayı ya da daha kapsamlı bilgilenmek istiyorsanız Evrim Ağacı'ndaki şu yazıyı okuyabilirsiniz. 

◉

CATNIP, KEDİ NANESİ, KEDİ OTU, VALERİAN, MATATABİ, TATAR HANIMELİ... BUNLAR NEDİR, KEDİ BAKIMINDA NE İŞE YARARLAR?

Kedileri etkileyen bu dört farklı bitki türü, piyasadaki ürünlerde şu isimlerle karşınıza çıkabilir:

• Catnip / kedi nanesi / Katzenminze = Nepeta cataria (Kedilerin %68'i etkileniyor.)

• Matatabi / gümüş asma / silver vine = Actinidia polygama (Kedilerin %79'u etkileniyor.)

• Kedi otu / valerian / baldrian = Valeriana officinalis (Kedilerin %47'si etkileniyor.) 

• Tatar hanımeli / tatarian honeysuckle = Lonicera tatarica (Kedilerin %53'ü etkileniyor.)

Bunlar kedilerin bir kısmını çeken, kokularına ve tatlarına kedilerin kısa süreli yoğun reaksiyonlar verdiği bitkilerdir. En bilineni kedi nanesidir (catnip). Bitkideki nepetalakton adlı organik bileşiğin kedileri (kaplan ve leoparları da) pozitif  etkilediği, beyinlerindeki ödül ve zevk sistemini aktive ettiği tespit edilmiştir. Kedilerin %68'i, genelde 1 yaşından sonra bu bitkinin tazesinin ve kurutulmuşunun tadına ve kokusuna farklı tepkiler verir. Bazısı biraz gevşer ve rahatlar, bazısı biraz daha enerjik bir hal alır, bazısı kendinden geçer. Bu tepkiler kalıcı değildir ve uzun da sürmezler. Birkaç dakika içinde tepkiler kaybolur. Bu tepkilerdeki ortak davranış kedilerin başlarını ve vücutlarını bu bitkilere sürtmeleri, üzerlerinde yuvarlanmalarıdır. 

Matatabi'de de nepetalaktona benzer bir organik bileşik olan nepetalaktol bulunmaktadır ve kediler buna da kedi nanesine benzer tepkiler vermektedir. Görece az denekli bir araştırmada daha fazla sayıda kedi, kedi nanesi yerine matatabiden etkilenmiştir. Yani öncelikle matatabiyi denemek daha mantıklıdır.

Kedilerin bu bitkilere reaksiyonu cinsel olgunluğa eriştikten sonra başlar. Bazı kediler ömürleri boyunca hiç etkilenmeyebilir de. Bununla birlikte, kedilerin %94'ünün bu dört bitkinin en az birinden, %24'ünün ise hepsinden etkilendiği tespit edilmiştir; yani kediniz kedi nanesinden etkilenmiyorsa üzülmeyin, muhtemelen diğer üç bitkinin en azından birinden etkilenecektir, hepsini tek teke deneyin.

Kedilerin bu bitkileri kokladıklarında aşırı keyif almanın dışında baş ve vücut sürtme, üzerinde yuvarlanma şeklinde karakterize olan bu dikkat çekici davranışları neden gösterdiklerini anlamaya çalışan bir bilimsel araştırmada, nepetalaktol'un (matatabi) sivrisinek uzaklaştırıcı etkisinin olduğu ve kedinin sürtünürken bitkideki bu molekülü kafasına ve kürküne yaydığı ve bu şekilde sivrisinekleri (muhtemelen başka ısıran böcekleri de) etkili bir şekilde uzaklaştırdığı görülmüştür. Başta kalp kurdu olmak olmak üzere kediler için doğada ölümcül olabilecek başka parazitlerin de taşıyıcısı olan sivrisinekleri uzak tutan bu davranışların evrimsel süreçlerde neden ve nasıl seçilmiş olabileceği de böylece ortaya çıkmaktadır. Aynı durum catnip için de geçerlidir; onun da sivrisinek uzaklaştırıcı etkisi tespit edilmiştir.

Piyasada kedi nanesi (catnip), kedi otu (valerian ya da baldrian olarak da satılır) ve gümüş asma (matatabi olarak satılır) içerikli ürünler rahatlıkla bulunabilmektedir. (Kedi nanesini saksıda ya da bahçede kendiniz de yetiştirebilirsiniz.) 1 yaşını geçmiş kedileriniz için bu ürünleri alıp hangilerinden etkilendiklerini tespit edip onlara sunabilirsiniz. Burada dikkat etmeniz gereken şey, kedinizin duyarlılığını azaltmamak için bu bitkileri ya da ilgili ürünleri birkaç günde bir, kısa süreler için (3-5 dakika) kedinize sunmanız, sürekli ortalıkta tutmamanızdır. Bunun dışında, çok kedili evlerde bu bitkileri kedileri birbirlerinden ayırarak vermek gerekebilir çünkü baskın kişilikli bir kedi bitkiden etkilendikten sonra daha enerjik bir hal alıp diğer kedilere saldırabilir. (Aşağıdaki BBC videosunda hem catnip'e verilen pozitif reaksiyonları hem de bazı kedilerdeki saldırganlaşmayı görebilirsiniz.)

>>>

KEDİMİ KISIRLAŞTIRMALI MIYIM?

Kedilerimizi, hem onların kendi refahıyla hem evdeki ortak yaşamın sorunsuzluğuyla hem de sokaklardaki kedi popülasyonuyla ilgili birçok farklı nedenden dolayı hiç yavrulatmadan kısırlaştırmamız gerekir. (Kısırlaştırmadan önce yavrulatmanın faydalı olduğu bir hurafedir.) Bu konunun ele alındığı, güncel tıbbi kabullere göre hazırlanmış olan Cats Protection kılavuzuna Türkçe olarak bu linkten ulaşabilirsiniz. 

Kısırlaştırmanın tek negatif etkisi kedinizin daha kolay kilo alır hale gelmesidir. Bu nedenle kısırlaştırma sonrasında kısırlaştırılmış kediler için üretilmiş mamaları kullanmanız ve günlük porsiyonları mutfak tartısıyla tartarak vermeniz, ödül mamaları kullanıyorsanız günlük mama porsiyonundan bunların karşılığı olan miktarları düşmeniz ve kedinizi her gün kedi oltasıyla 2x15 dakika oynatmanız özellikle önemlidir.

◉

KEDİMİN DİŞLERİNİ FIRÇALAMALI MIYIM? KEDİMİN DİŞLERİNİ NASIL FIRÇALARIM?

Kediler vahşi yaşamda avlarını parçalayarak ve eti kemikten koparıp sıyırarak yerken diş yüzeylerinde oluşan sürtünme kuvveti mikroorganizma birikimlerini de kazıyarak doğal bir temizlik de gerçekleştirmiş olur. Kedi bakımında kullandığımız hiçbir mamada bu durum söz konusu değildir.  Dolayısıyla, yetişkin kedilerin (3 yaş ve üzeri) %70'inde diş ve diş eti hastalıkları görülmektedir. Bu problemler kediler için aşırı derecede ağrılı ve rahatsızlık vericidir. Çözümleri de insanlarda olduğu kadar basit değildir çünkü genel anestezi altında diş kaybıyla sonuçlanan görece riskli ve uzun, ameliyat niteliğinde müdahaleleri gerektirirler. Yani, kedimizin de dişlerinin her gün fırçalanması gerekir. Bu sadece kademelendirilmiş bir eğitim sürecinden sonra yapılabilecek bir şeydir, aksi takdirde kedi en iyi ihtimalle aşırı derecede rahatsız, hatta belki de travmatize olur. Bu eğitimin nasıl verilebileceğini öğrenmek için Kedi Eğitimi bölümündeki "Diş Fırçalama Eğitimi" sayfamıza bakabilirsiniz.

Not:

• Kedinizin dişlerini ve ağzını düzenli olarak kontrol etmelisiniz. Plak ve tartar oluşumu ya da diş etlerinde herhangi bir problem görüyorsanız zaman kaybetmeden veterinerinize danışmalısınız.  

• Kedinizin dişini düzenli fırçalamanız kedinizin ağız sağlığını korumanız için tek etkili yoldur. Piyasada diş temizliği ürünü olarak satılan oyuncakların, çiğneme ürünlerinin, mamaların, çubukların çoğunun bilimsel olarak gösterilmiş bir faydası yoktur; faydalı olan bazılarının ise faydası diş fırçalamaya göre çok kısıtlıdır. Plak ve tartar oluşumunu yavaşlatabilirler fakat engelleyemezler. Faydalı olduğu gösterilmiş ürünlerin listesi için VOHC'nin ilgili sayfasından faydalanabilirsiniz. (Bkz. Diş Fırçalama Eğitimi sayfamız)

Kedilerin yaşının insan yaşı karşılığını belirlemek için yaşı 7'yle çarpma gibi yöntemler önerilmiştir fakat bu vb. lineer hesaplama yöntemleri kedinin olgunlaşma ve yaşlanma dinamiklerini hassas bir şekilde yansıtmaz. Bunları daha doğru bir şekilde hesaba katmak için kedinin hayattaki birinci yılının sonunu 15 insan yaşına, ikinci yılının sonunu ortalama 24 insan yaşına denk sayıp sonraki her yıl için ortalama 4 yaş aldığını kabul eden bir çevrim yöntemi kullanılmaktadır. Aşağıdaki tablo buna uygun olarak hazırlanmıştır. Kedinizin yaşının insan yaşı karşılığını ve yaşamının hangi evresinde kabul edilmesi gerektiğini görebilirsiniz. İnsanlarda olduğu gibi kedilerde de, yaşlanma hızı açısından bireyler arasında önemli farklar olabileceği unutulmamalıdır. Bu yaşam evreleri, kedilerin fiziksel ve davranışsal özelliklerinin olgunlaşma ve yaşlanmaya bağlı değişimlerine göre belirlenmiştir, dolayısıyla kedilerimizde belirli fiziksel ve mental değişimlerin ne zaman gerçekleşeceğine dair bize fikir verirler. Sürekli bebeklikle küçük çocukluk arasında algıladığımız kedimizi aslında 2. yaşı bittiğinde gençlikten yetişkinliğe geçmiş 24 yaşındaki bir insana, 6. yaşı bittiğinde 40 yaşındaki bir insana, 10. yaşı bittiğinde ise artık yaşlılığa geçen 60 yaşındaki bir insana denk gibi düşünülebiliriz. Bize göre ne kadar hızlı yaşlandıklarını hiç unutmamalı, bu bilinçle yaklaşmalı ve onlarla geçireceğimiz kısa zamanımızın değerini bilmeliyiz.   

👇

Bu yaşam evrelerinin her birinde sağlık ve davranışlar açısından farklılaşan durumlar söz konusudur. Aşağıda sağlık odaklı olarak bu evrelerde öne çıkan durumlar anlatılmaktadır.

KEDİLERİN YAŞAM EVRELERİ

Yavruluk (0 - 6 ay): 

Kedilerin çok hızlı büyüdükleri, genellikle cinsel olgunluğa tam olarak ulaşmadıkları bir dönem.

Kedinizi bu dönemde sahiplendiyseniz veterinerinizle doğumdan gelen sağlık problemleri olup olmadığı, aşı programı, evde ona sunacağınız yaşam koşulları, beslenme, kimlik düzenleme (karne, mikroçip) ve davranışlarla ilgili konuları konuşmalısınız. Kediler 4 aylıktan itibaren kısırlaştırılabilir, kısırlaştırmayı da planlamalısınız. (Kedinizde bağışıklık sistemini negatif etkileyen ve operasyon sürecindeki riskleri arttıracak corona virüsü vb. gereken durumlar olabilir. Varsa, kısırlaştırmadan önce bunların mutlaka tespit edilmesi, operasyon öncesinde bağışıklık güçlendirici hazırlıkların ve gerekli tetkiklerin yapılması gerekir. Veterineriniz size böyle konulardan bahsetmediyse, özellikle de kediniz sokak kedisiyse, hemen başka bir veteriner arayışına girebilirsiniz. Kedinizin ölüm riskini umursamıyor ya da bunları bilmeyecek kadar mesleğinde yetersiz demektir.)  

Olası sağlık problemlerini zamanında fark etmek, tırnak kesimi ve diş fırçalama gibi rutin bakımlar için kedinizin ağzının, dişlerinin, kulaklarının ve tırnaklarının incelenmesine alışması gerekir. Kedinizi bunlara alıştırmayı, kontrolleri ve bakımları nasıl yapacağınızı veterinerinizle konuşun ya da kendiniz güvenilir kaynaklardan bilgilenin. ("Eğitim" sayfalarımızda kedilerin yeni şeylere alıştırılmasıyla ilgili işinize yarayacak birçok bilgi ve örnek bulunmaktadır.) Yavru kedi bakımını her yönüyle ele alan İngilizce bir iCatCare dokümanı için "Yararlı Şeyler" sayfasında "Dokümanlar" bölümüne bakabilirsiniz.

Çocukluk ve gençlik: (7 ay - 2 yaş): 

Kedilerin fiziksel olarak nihai büyüklüklerine ulaştığı, hayatı ve hayatta kalmayı öğrendikleri dönem.

Bu dönemdeki kediler çok aktiftir, bu yüzden, özellikle de dışarı çıkıyorlarsa, önemli bulaşıcı hastalıklara, kavga, avlanma ve travma kaynaklı problemlere daha açıktırlar. Kedinizin 1 yaş civarında ilk rapel aşısı (pekiştirme aşısı) yapılır, bu önemlidir çünkü riskin arttığı bu dönemde karşılaşabileceği önemli bulaşıcı hastalıklardan korunmuş olur. Kedinizi dışarı çıkarmıyorsanız bile sokaklarında milyonlarca hasta kedinin olduğu ülkemizde eve virüs ya da bakteri taşımamız ve kedimizin bunları ayakkabılarımızdan, torbalardan ya da benzeri fiziksel taşıyıcılardan kapması zor değildir. Kedinizin bedensel ve duygusal olarak hızla olgunlaştığı bu dönemde çevresel gereksinimlerini doğru ve yeterli şekilde karşılamaya ve ayrıca kısırlaştırma sonrası kilo artışı riskini de hesaba katarak beslenmesine ve kilosuna da düzenli kontrollerle dikkat etmek gerekir.

Yetişkinlik (3 yaş - 6 yaş): 

Fiziksel ve davranışsal olarak tam olarak olgunluğa varılan dönem. Bu dönemde kediler genel olarak sağlıklı ve aktif olmaya devam ederler.

Bu dönemde sık karşılaşılan problemler, obezite, diş ve diş eti hastalıkları, sistit (mesane iltihabı), bağırsak hastalıkları, kalp hastalığı ve davranış problemleridir. Özellikle dışarı çıkarılan kediler bu dönemde hâlâ çok aktiftir ve parazit ilaçlarının düzenli uygulanması önemlidir.

Yetişkin kedilerin %70'inde diş ve diş eti hastalıkları görülmektedir. Bunlar, kedi için aşırı derecede rahatsızlık veren ağrılara ve diş kayıplarına neden olabilir. Diş hastalıkları tespit edildiğinde çoğunlukla genel anestezi uygulanır, gerekli inceleme, müdahale ve temizlik ancak böyle yapılabilir. Bu nedenle düzenli kontroller ve düzenli diş fırçalama önemlidir. Kedinizi pozitif pekiştirmeyle diş fırçalamayı kabul etmesi için eğitebilirsiniz; özellikle bunu küçüklükte yaparsanız işiniz daha da kolaylaşacaktır. Kedinizi eğer ıslak mamayla besliyorsanız, diyetine biraz kuru mama katarak da dişlerinin temiz kalmasına yardımcı olabilirsiniz. 

Geç yetişkinlik (7 yaş - 10 yaş):

40'ların ortalarıyla 50'lerin ortaları arasında olan insanlara denk oldukları dönem.

Bu dönem, kediniz hâlâ genç görünse de daha yaşlı kedilerde görülen; diyabet, üriner sistem hastalıkları, hipertirodi, yüksek tansiyon ve kanser gibi hastalıkların riskinin arttığı bir dönemdir. Bu nedenle, kedinizi daha hassas gözlemlemeli, kürkün kötüleşmesi, letarji, kilo kaybı, kusma, ishal, kabızlık, iştah ya da su içmede farklılıklar, idrarda farklılıklar, aktivitede azalma vb. gördüğünüz herhangi bir sıradışı durumda hemen veterinerinizle iletişime geçmelisiniz. Bu dönem aynı zamanda obezite riskinin arttığı bir dönemdir. Kedinizi düzenli olarak tartarak kilo kontrolüne önem vermelisiniz. 

Yaşlılık (11 yaş-14 yaş) ve ileri yaşlılık (15 yaş üzeri):

Bu dönemlerde birçok sağlık sorunuyla aynı anda karşılaşabilirsiniz fakat bunların birçoğu tedavi edilebilir hastalıklardır. Yaşlanma ilerledikçe, tiroid bezi hastalıkları, tansiyon, böbrek hastalıkları, artrit (kireçlenme), diyabet, kanser gibi hastalıklar ortaya çıkabilir. İnsandaki yaşlılık bunamasının benzeri bir durum kedilerde de görülebilmektedir. Bu durumdaki kedilerde kafa karışıklığı, içe kapanıklık, amaçsızca dolanarak aşırı miyavlama gibi davranışlar görülebilir fakat bunlar başka hastalıklarda da görülebildiği için tam bir muayene gereklidir.

Yaşlı kedilerde dehidrasyona bağlı kabızlık görülebilir. Bazı yaşlı kedilerdeki dehidrasyona eğilimli olmanın yanı sıra böbrek hastalıkları, diyabet ve hipertiroidi gibi hastalıklar da dehidrasyonu arttırabilir. Böyle kedilere yaş mama verilmesi su alımının artmasına yardım edecektir.

Yaşlı kediler kürk bakımlarını iyi yapamadıkları için deri ve kürk problemleri olabilir. Koku duyularının azalması, sindirim sistemlerinin iyi çalışmaması, diş problemleri gibi nedenlerden dolayı az yemek yiyor ve buna bağlı olarak kilo kaybediyor olabilirler. Yani yaşlı kediler hastalık işaretleri açısından daha yakından takip edilmelidir.

Kronik böbrek hastalığı, hipertiroidi, diyabet, artrit ve kanser; geç yetişkin, yaşlı ve çok yaşlı kedilerde rastlanan en ciddi beş sağlık sorunu olarak görülmektedir. Bununla birlikte, bu hastalıkların ve değişimlerin çoğu başarılı bir şekilde yönetilebilir ve çok yaşlı kedilerin bile iyi kalitede bir yaşamı olabilir.

Kaynaklar ve ileri okuma:

• iCatCare - How to tell your cat’s age in human years

• iCatCare - What age? What stage?

◉

Kedilerin su tüketimini arttırmak için neler yapabiliriz?

• Kedinizin su alımını arttırmak için evde yapabileceğiniz en önemli şey, farklı yerlere, özellikle kedinizin en fazla gezindiği rotalara, zaman geçirdiği yerlere plastik olmayan kaplarda su koymak, suyu her zaman taze ve bol, su kaplarını da temiz tutmaktır. (Su kaplarının yüzeyi 1 gün gibi kısa bir zamanda kaygan bir mikroorganizma tabakasıyla kaplanır.) Evinizin büyüklüğüne ve kedinizin gezindiği ve bulunduğu yerlere göre su kabı sayınızı ayarlamalısınız. Her hacimde en az bir kap olmalıdır gibi düşünbilirsiniz. Kedinizin en çok zaman geçirdiği odada ise bir kap dinlendiği-uyuduğu yerin hemen yanında bir kap da odanın farklı bir noktasında olabilir. Çok kedili evlerde su kabı sayısını arttırmalısınız.

• Mamanın yanına ve yakınlarına su koymayın. Kedilerin bunu tercih etmediği bilimsel çalışmalarda gözlemlenmiştir. Muhtemelen su kaynağını kirletmemeye ve kirli su içmemeye yönelik evrimsel bir adaptasyon... 

• Farklı malzemeden kaplarla kedinizin tercihlerini gözlemleyin. Bazı kediler malzeme seçer. Metal sevmeyen bir kediye porselende su verdiğinizde su tüketimi artabilir. Kedinizin tercihini tespit edin.

• Büyüklü küçüklü farklı çaplarda su kapları deneyin ama eğiliminiz çapı 15 cm’den daha küçük kaplara olsun. Bir araştırmada kedilerin çapı 15 cm'den küçük kapları tercih ettikleri gözlemlenmiştir.

• Petler için geliştirilmiş su pınarlarından kullanmayı deneyebilirsiniz fakat bir mucize beklemeyin. İşe yarayıp yaramayacağı tamamen kedinizin bireysel tercihine bağlı olacaktır. Yapılan bilimsel çalışmalarda su pınarlarının daha fazla su tüketimi sağladığına dair bir kanıt bulunmamıştır. Hem su kabına hem de pınara erişimi olan kedilerin çoğunluğunun kaptan içmeyi tercih ettiği gözlemlenmiştir. Bununla birlikte, bazı kedilerin hareketli suları tercih ettikleri bilinmektedir. Ayrıca, su pınarları suyu sürekli filtreledikleri için de kedinizin biraz daha temiz bir suya erişimi olacaktır. Tercih edeceğiniz su pınarında suyun üstte bir yerde birikmesi, oradan dökülmesi/akması ve aşağıda yine birikmesi kediniz için farklı seçenekler oluşturacaktır. Kediniz daha durgun suyu seviyorsa suyun biriktiği yerleri, akan suyu seviyorsa döküldüğü yeri tercih edebilecektir. Eğilmeden içmeyi seviyorsa üstteki havuz iyi bir seçenek olacaktır. (bkz.örnek1, örnek2) Tabii ki kedinizin su pınarını motor sesinden ve titreşimlerinden dolayı sevmemesi de mümkündür. Bir araştırmadaki 12 kediden birinde su pınarının agresyona, aşırı tımarlanmaya ve kusmaya neden olacak kadar stres yarattığı gözlemlenmiştir. Kediniz pınarı sevse de sevmese de evde farklı yerlere koyduğunuz diğer suları sakın iptal etmeyin.    

• Kuru mamayla beslenen kedilerin toplamda daha az su aldığı çeşitli bilimsel çalışmalarda gösterilmiştir. Bundan dolayı sadece kuru mama içeren beslenme biçimleri artık popüler literatürde “sağlıksız” olarak geçmektedir. Kedinizi kuru mamayla besliyorsanız, bu beslenme düzeninin içine sokabildiğiniz kadar ıslak mama sokmaya çalışın. Islak mamaların su oranları kedilerin doğal avları gibi çok yüksektir. Ayrıca bu mamalara siz daha da su ekleyebilirsiniz, kediniz muhtemelen öyle de çok severek yiyecektir. Her ıslak mama öğününü, sizin de üzerine ekleyeceğiniz ekstra suyla birlikte su tüketimini arttırmaya yönelik eşsiz bir fırsat olarak düşünün.  

• Bazı kediler kuru mamalarını ıslatılmış olarak da sevmektedir. Biraz ıslatarak deneyin ve kediniz severse bu yöntemle de su alımını arttırmaya yardımcı olabilirsiniz. Islatılmış kuru mamada mikroplar hızla çoğalacağından, öğünü küçük tutun (günlük porsiyonun en fazla 1/5'i kadarlık bir miktarı tek seferde verin), bunu uzun süre ortada bırakmayın, hava sıcaklığına bağlı olarak yarım saat ilâ bir saat içinde kaldırın. 

• Kedinizin tadını sevdiği tipteki etleri su içmesini teşvik etmek için kullanabilirsiniz. Tadını sevdiği bir eti kaynatıp suyunu süzüp ılık olarak verebilirsiniz ya da buz kalıplarında dondurup bir kap suya bir iki küp koyabilirsiniz. (Normal sularını vermeye tabii ki devam ederek...) 

• Su tüketimini arttırmak için kedinize pet mağazalarında satılan özel kedi sütlerinden, laktozsuz süt, şekersiz konsantre süt (sulandırılmış olarak), krema (sulandırılmış olarak) ya da seviyorsa yoğurt da verebilirsiniz. Bir kedinin günde alabileceği maksimum laktoz (süt şekeri) miktarı 2g/kg (vücut ağırlığı)'dır. Kediniz 5 kg ise en fazla 10 gram laktoz alabilir.

• Araştırmalarda kedilerin ciddi bir oranının su içerken suyla oynadıkları, farklı seçenekleri denemek istedikleri gözlenmiştir. Oyun üzerinden su tüketimini teşvik etmek için buz küpleri hatta daha büyük buz kalıpları kullanabilirsiniz. Gerekirse bunları kedinizin sevdiği şeylerle tatlandırabilirsiniz. 

• Türkiye’deyseniz arıtılmamış musluk suyu kullanmayın. Özellikle sudaki klor ve eski tesisat borularının suya bıraktığı metalik kokular ve tatlar, koku duyuları bizden 14 kat daha güçlü olan kedilerimiz için son derece itici olacaktır. 

• Kedinize farklı sular vererek hangisini tercih ettiğini belirleyin. Sular arasında önemli tat farklılıkları bulunmaktadır. Kedinizin seveceği su, başka bir su olabilir.

UYARI: Kedilerin su içme davranışlarının incelendiği bir araştırmada kedilerin çeşitliliğe fazlaca ilgi duydukları gözlemlenmiştir. Bu nedenle, içinde kahve, çay ya da enerji içecekleri bırakılan bardaklar, zehirli ilaçların karıştığı suları içeren saksılar ve altlıkları, çiçek sulama kapları, banyoda içinde deterjanlı su bulunabilecek kaplar, kışın donmasın diye antifriz eklenen süs havuzlar vb. kediler için tehlikelidir, meraklarına yenilip bunları denemek isteyebilirler. Bu tür durumlara dikkat ediniz, kedinizin zarar görmesini engelleyecek önlemleri alınız. 

Yararlanılan kaynak ve ileri okuma:

• S. Handl, J. Fritz. The water requirements and drinking habits of cats. (12 Aralık 2018). Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. Erişim kaynağı: Veterinary Focus Online| Arşiv bağlantısı

• M. Pfleiderer, B. Rödder. (2014). Was Katzen Wirklich Wollen. ISBN-10: 3833839457. Yayınevi: Gräfe & Unzer

◉

• Evde farklı yerlere taze ve soğuk su koyun. (Mama kabının yanı hariç. Kediler mamaya yakın suyu sevmez ve öyle olunca daha az su içer.) Kediniz bahçeye çıkıyorsa bahçede de farklı yerlerde taze ve temiz suya erişimi olduğundan emin olun.

• Kediniz sıcak saatlerde dışarı çıkıyorsa ve açık renkli bir kediyse, kediler için üretilmiş ve yalansa da çıkmayan bir güneş koruyucuyu burnuna, kulaklarına ve kıl yoğunluğunun az olduğu yerlerine sürün ya da kedinizi sıcaklığın fazla olduğu saatlerde (11-15) dışarı çıkarmayın.

• Kedinize evde ve çıkıyorsa dışarıda mutlaka gölgelik alanlar sağlayın.

• Evinizin aşırı ısınmasını engelleyecek önlemler alın. Evinize daha az güneş girmesi için perdelerinizi ya da panjurlarınızı kapatın. Dış sıcaklık evden fazlaysa ve rüzgar yoksa pencerelerinizi açmayın. Klimanız varsa sıcaklığı 24-25 derecelerde tutacak şekilde ayarlayın. Vantilatörünüzün açısını kedinizin de faydalanabileceği şekilde ayarlayın ya da onun için küçük bir yer vantilatörü edinin.

• Kediniz serin olduğunu düşündüğü yerlerde yatmak isteyecektir (seramik, mermer vb. sert zeminlerin üstünde ya da vantilatörün üfleme alanında vb.). Buna izin verin ve serinlerken rahatsız etmeyin.

• İnsanlar için satılan soğuk kompres jellerini dondurup bir tekstille sarmalayıp kedinizin yattığı yerlere koymayı deneyin. Petler için satılan (ve içinde soğuk kompres jeline benzer bir jel bulunan) serinletici matları da deneyebilirsiniz.

• Bir şişe suyu dondurup havluya sarıp kedinizin yattığı yere koymayı deneyin.

• Kediler normalde günde 16 saat civarı uyur. Yazın çok sıcak olduğu günlerde bu sürenin biraz daha artması normaldir. Kedinizin normal günlerine göre biraz daha hareketsizleşmesi de normaldir.

• Çok sıcak günlerde kedinizi fazla fiziksel aktivite göstereceği oyunlara teşvik etmeyin.

• Kediniz kendini normalden daha fazla yalıyorsa paniklemeyin. Bu da bir serinleme mekanizmasıdır. Ter gibi tükürük de buharlaşırken kedinizin serinlemesini sağlar.

• Çok sıcak günlerde kediniz, özellikle oyun vb. yoğun bir fiziksel aktivite sonrası, köpekler gibi dili dışarıda nefes nefese soluyabilir. Bu normaldir. Bununla birlikte, bu tip bir soluma çok yoğunsa ve aktivite bittikten kısa süre sonra kesilmiyorsa ya da fiziksel aktivite göstermemesine rağmen oluyorsa, kedinizin vücudu elinize normalden daha sıcak geliyorsa, salya akıtıyorsa, sendeliyorsa ya da kusuyorsa, bunlar sıcaklık çarpmasının işaretleridir. Sıcaklık çarpması ölümcül olabilecek ciddi bir durumdur ve hemen veterinerinizle iletişime geçmeniz gerekir. Yaşlı ya da kilolu kedilere bu konuda daha da dikkat edilmelidir. Böyle bir durumda en yakın veterinere ulaşıncaya kadar nasıl bir ilk yardım uygulamanız gerektiğini öğrenmek için bir sonraki soruya bakınız.

• Kedinizin özellikle sıcak ve havalandırmasız hacimlerde kapalı kalmadığından emin olun. Kendisi girdiyse bile sık sık kontrol etmeli ve aşırı halsiz görünüyorsa oradan çıkarmalısınız.

• Güneşli günlerde hava çok sıcak olmasa bile kedinizi asla arabada yalnız bırakmayın. Kapalı bir arabada sıcaklık çok hızlı yükselir ve bu durum hızlı bir şekilde sıcaklık çarpması koşullarını yaratır. Aşağıdaki tablodan da görebileceğiniz gibi sıcaklığın 21.1°C olduğu çok sıcak olmayan bir günde bile arabadaki sıcaklık 10 dakikada 31.7°C, 60 dakikada 45°C olabilir. 

Sıcak günlerde kedinizin serinlemesine yardımcı olmak için yapabilecekleriniz:

• Petler için soğutucu-serinletici matlar satılmaktadır. Bunlardan kullanabilirsiniz. 

• Buz aküsü ya da eczanelerde bulabileceğiniz soğuk kompres jellerini buzluktan çıkarıp bir kumaşa sarıp kedinizin yattığı yerlere koyabilirsiniz. 

• Elinizi ıslatıp kedinizi okşayarak ya da soğuk suyla ıslatılmış bir havluyu sürterek kedinizin kürkünü ıslatabilirsiniz.

• Sıcaklığın azaldığı saatlerde kedinizin oynaması için bir buz küpünü kayacağı bir sert zemin üzerine atın ve onu buzla oynamaya teşvik edin.

• Kedinizin sevdiği bir ıslak mamanın suyunu ya da sosunu süzün, su katarak seyreltin ve buz kalıbına koyup dondurun. Hem serinlemesine yardımcı olarak hem de su alımını destekleyerek kedinize şahane bir yaz atıştırmalığı yapmış olacaksınız.

• Kedinizin kürkünü her gün kıl toplayıcı bir aletle (furminator vb.) tarayın. Fazla kılların kürkten uzaklaştırılması kedinizin rahatlamasına yardımcı olacaktır.

UYARI: Kediniz basık yüzlü (iran, british shorthair vb.); uzun ya da kalın kürklü; yaşlı, şişman ya da sağlık problemleri olan bir kediyse sıcakla baş etmekte çok daha fazla zorlanacaktır. Kediniz bu gruplardan birindeyse genel olarak sıcaklık konusunda daha dikkatli olmalısınız. Yukarıda anlatılanlardan kedinizi doğrudan ilgilendirebilecek maddelere ekstra önem vermelisiniz. Örneğin kediniz iran cinsiyse kürk bakımını çok daha hassas ve düzenli yapmalısınız. Ya da kediniz sfenks ise cildin güneşten korunması konusunu özellikle ciddiye almalısınız ve veterinerinizle konuşmalısınız. 

UYARI: Kürkün birçok fonksiyonu vardır. Yaz günlerinde hayvanı sıcaklık açısından rahat ettirmek için yapılan kürk tıraşı başka birçok açıdan sorunlar ve riskler doğurur. Özel tıbbi gereklilikler haricinde hiçbir kedinin bu sebeple tıraş ettirilmesine gerek yoktur. Kediniz kısa kürklüyse (dışarı çıksa da çıkmasa da) ya da kediniz evde yaşıyorsa (kürkü ne tipte olursa olsun) zaten kedinizi serin tutmak için yukarıda yazılanlara dikkat etmeniz fazlasıyla yeterli olacaktır. Kediniz uzun tüylüyse ve dışarı çıkıyorsa kürk tıraşı yaparak ortaya çıkaracağınız yeni riskler kedinizin aşırı ısınmasından daha fazla olacaktır. Yani bu durumda da kürk tıraşı yaptırmamalısınız. 

Yararlanılan kaynaklar:

• R. Dixon. How to keep pets cool on hot days. (Güncelleme: 2 Temmuz 2009). Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. Erişim kaynağı: The Guardian | Arşiv bağlantısı

• Top tips for keeping your cat cool in summer. (Güncelleme: 6 Temmuz 2021). Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. Erişim kaynağı: Blue Cross for pets | Arşiv bağlantısı 

• Beat the heat - How to keep your cat cool in summer. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. Erişim kaynağı: PDSA | Arşiv bağlantısı

• J. Coates. Is Shaving a Cat a Good Idea to Keep Them Cool in the Summer? (6 Temmuz 2021). Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021. Erişim kaynağı: PETMD | Arşiv bağlantısı

◉

KEDİMİ SICAK ÇARPMIŞ OLABİLİR Mİ? NE YAPMALIYIM?

Sıcak çarpması insanlarda olduğu gibi kedilerde de ciddi bir sağlık riskidir ve hızla ölümcül bile olabilir. Uzun süre çok sıcak, nemli ya da havalandırmasız ortamlarda bulunmak (böyle havalara maruz kalmak, böyle bir odada ya da arabada kapalı kalmak vb.), yetersiz gölgelenme, yetersiz su içme ve aşırı fiziksel aktivite göstermek gibi sebeplerden kaynaklanabilir. Nefes nefese soluma, nefessiz kalma, salya akıtma, kusma, dengesiz yürüme, devrilme, bayılma, diş etlerinin kıpkırmızı ya da çok solgun renkte olması gibi işaretleri vardır. Çok sıcak bir günde bu işaretlerden bir ya da birkaçını kedinizde gözlemliyorsanız acilen en yakındaki veterinere ulaşmanız gerekir. Bununla birlikte, herhangi bir nedenden dolayı veterinere hemen gitme şansınız yoksa ya da bu süreç zaman alıyorsa aşağıdaki ilk yardım maddelerini hemen uygulamaya başlamanız yerinde olacaktır.

• Paniklemeyin ve kedinizle sakince, rahatlatıcı bir tonda konuşun.

• Kedinizi soğutmak için asla buz ya da çok soğuk su kullanmayın. Bu kedinizin şoka girmesine ve daha kötüye gitmesine neden olabilir.

• Kedinizi sıcak ortamdan hemen çıkarın ve etrafınızdaki en serin ve en gölgedeki yere götürün. Direkt güneş ışığı altında olmadığından emin olun. 

• Klima ya da vantilatör yardımıyla kedinizin içinde olduğu ortamı soğutmaya/rahatlatmaya çalışın.

• Kedinize içmesi için soğuk su verin. (Çok soğuk olmamalı.)

• Kedinizi soğutmaya başlamak için ıslak bir havlunun üzerine yatırın.

• Yavaş yavaş ayaklarını, kulaklarını ve tüm kürkünü ıslatın. Bunu ıslak bir havluyla ya da bir spreyle yapabilirsiniz. 

• Suyun hızla buharlaşarak kedinizin soğumasına yardımcı olması için vantilatörü kedinize yönlendirin ya da bir yelpaze, karton parçası vb. bir şeyle yelleyin. 

Bunları yaparken en yakınınızdaki veterinerle iletişim kurmalı ve randevunuzu ayarlamalısınız.

Not: Çok sıcak olmayan bir günde bile kapalı bir aracın iç sıcaklığının hızla artacağını ve içeri bırakılmış bir kedi için hızla öldürücü olabileceğini unutmayın. Farklı dış sıcaklıklarda araç içi sıcaklığın kaç dakikada ne kadar yükselebileceğini gösteren bir tabela için bir önceki soruya bakınız.  

Yararlanılan kaynaklar:

• The complete guide to Heatstroke in Cats and Dogs. Erişim tarihi: Temmuz 2021. Erişim yeri: RSPCA Pet Insurance | Arşiv bağlantısı

• First aid for heatstroke. Erişim tarihi: Temmuz 2021. Erişim yeri: PDSA | Arşiv bağlantısı

◉

KEDİM ZEHİRLENMİŞ OLABİLİR Mİ? | KEDİLER İÇİN ZEHİRLİ BİTKİLER NELERDİR?

Ev bitkilerinin tamamına yakını kediler için zehirlidir; bu nedenle ya ev bitkilerinden tamamen kurtulmak ya da kedilerin erişme imkânı olmayacak şekilde konumlandırmak en iyi çözümlerdir. (Kedinizin bitki çiğneme ihtiyacını gidermek için ilaçsız olduğundan emin olduğunuz organik buğday, arpa, çavdar, yulaf tohumlarını evde çimlendirerek kedinize sunabilirsiniz.)  

Kediniz birden yığılıp kalırsa, arka arkaya kusuyorsa, şiddetli ishal olduysa ya da ağzındaki ve boğazındaki deride tahriş (kırmızılık, şişme, kabarcıklanma vb.) görürseniz zehirlenmiş olabilir, hemen veterinerinize ulaşmalısınız. Bir gün ya da daha uzun bir zaman için hareketsizleşme ve yemek yememe gibi bir durum gözlemliyorsanız da kediniz zararlı bir şeyi yutmuş olabilir; yine hemen veterinerinize ulaşın. 

Kedinizin zararlı ya da zehirli olabileceğini düşündüğünüz bir şeyi yediğini görürseniz kusturmaya çalışmayın. Yediği bitkinin bir örneğiyle ve/veya varsa bilgilerinin yazılı olduğu bir etiketle birlikte veterinerinize başvurun. Yediği zamanı ve gözlemlediğiniz etkileri kaydedin. Bazen yemeyle etkilerin görülmesi arasında günler olabilir.

Merak ettiğiniz bitkinin Latince ya da İngilizce adını bulup şu listelerde arayabilirsiniz.

• Kediler için zararlı ve zararlı olmayan bitkiler, ASPCA ( https://www.aspca.org/pet-care/animal-poison-control/cats-plant-list )

• Kedileri için zararlı bitkiler, iCatCare (Ev bitkileri ve bahçe bitkileri olarak gruplandırılmış. https://icatcare.org/advice/cats-and-poisonous-plants/ )

Kaynak ve ileri okuma: 

• Poisonous Plants. (30 Temmuz 2018). Erişim tarihi: 11 Şubat 2022. Erişim yeri: iCatCare | Arşiv Bağlantısı

◉

KEDİMİN KİLOSU NORMAL Mİ? KEDİM OBEZ OLABİLİR Mİ? 

İnsanlarda olduğu gibi kedilerde de fazla kilo ve obezite birçok başka hastalığın ortaya çıkma ve ilerleme riskini arttıran, kedinin yaşam kalitesini düşüren tehlikeli bir durumdur. İdeal kilosundan en az %20 daha ağır olan kediler obez, %10 ilâ %19 daha ağır olan kediler ise fazla kiloludur.

Kedinizin ideal kilosunda olması hem sağlıklı ve doğru miktarda beslenmeye hem de yeterli düzeyde hareket etmesine bağlıdır. Kedinin hareketi açısından evin dış ortama göre sahip olduğu kısıtlayıcı faktörler ve buna ek olarak yüksek kalorili bol mamaya rahat erişim, evdeki kedileri obezite açısında çok riskli bir noktaya taşımaktadır. Hareket konusunda yapabileceğiniz en önemli şey kedinizi olta tipi oyuncaklarla her gün düzenli oynatmak (en az 2 kez 15'er dakika), evinizi kediniz için gezinmeye değer bir ortama dönüştürmek (farklı yerlere mama saklamak, puzzle besleyiciler koymak, sevdiği oyuncakları koymak vb.) ve mutlaka 3. boyutta hareketliliğini arttıracak zıplama-tırmanma imkânları sunmaktır. (Bu konularda sitemizde birçok bölüm ve bilgi bulunmaktadır. Yukarıdaki arama özelliğini kullanabilirsiniz.)

Gıda konusunda ise kedinizi yaşına, kilosuna, hareket miktarına, sağlık durumuna, kısırlaştırılmış olup olmamasına göre uygun şekilde beslemelisiniz. (Kısırlaştırılmış kedilerin metabolik hızları %20 azalır.) Uygun bir beslenmenin nasıl olacağını veterinerinizle görüşerek belirlemelisiniz. Ne kadar mama vermeniz gerektiğine dair kaba bir fikir için ambalajların arkasındaki miktar bilgilerini mutlaka okumalısınız ve özellikle kuru mamayı verirken mutfak tartısı kullanmalısınız. Tartı kullanmazsanız 25 gram vermeniz gereken bir öğünü rahatlıkla 30 gram olarak verebilirsiniz. Bu 5 gramlık farkı eliniz de gözünüz de fark etmeyebilir ama kedinize her gün gerekenden %20 daha fazla mama yedirmiş olursunuz. Peki ambalaj bilgisine neden hassas değil de kaba bir fikir edinmek için bakmalısınız? Bunun iki nedeni var. Kedilerin metabolik hızları da insanlar gibi faklılıklar gösterebilir. Bir kedi için uygun miktar bir diğeri için biraz fazla ya da az olabilir. Diğer neden, firmaların daha çok ürün satmak için bu miktarları şişirmiş olma ihtimalleridir. Ambalaj bilgisinde 60 gram öneriliyor ama siz 60 gram verdiğinizde kediniz şişmanlıyorsa sizin kediniz için doğru miktar bu değil demektir. Bunların dışında, kedinize günlük standart maması dışında verdiğiniz yiyecekleri standart mama porsiyonundan düşmelisiniz. Özellikle, eğitim ve oyun seanlarında kedinize düzenli ödül mamaları veriyorsanız bu konu çok daha önemli bir hal alır. 

Kediniz halihazırda fazla kilolu ya da obezse mutlaka veteriner danışmanlığında zayıflatma tedavisine başlamalı, kendi kafanıza göre bir zayıflama programı uygulamamalısınız. (Kedilerin hızlı kilo vermesi ölümcül olabilen bir karaciğer hastalığı olan hepatik lipidozu tetikleyebilmektedir.)

Peki kedinizin kilosunun ideal kilosu olup olmadığını nasıl anlarsınız? İnsanlar gibi kedilerin de belli bir yaşta ulaşacakları beden büyüklüğü değişkendir. Bu nedenle, "3 yaşındaki sağlıklı bir kedi 5 kg olmalıdır" gibi bir şey söylenemez ama kedinizin görünümü, kilosunun sağlıklı olup olmadığını net olarak gösterir. Kilosu ideal bir kedi üstten ve yandan aşağıdaki infografikte 5 numaradaki gibi görünür. Obez bir kedinin kaburgalarını hissetmek zordur çünkü kalın bir yağ tabakasıyla kaplanmışlardır. Kemikli tüm çıkıntılar orta ilâ kalın bir yağ tabakasıyla kaplanmıştır. Kedinin karnının altında sarkan ve yürürken sallanan bir deri parçası vardır ve kedinin beli yoktur. (Bazı kediler üstten 5 numaradaki gibi görünse de yandan 9 numaradaki gibi görünebilir, yani fazla kilolu olmamalarına rağmen karınlarının altından sarkan ve yürürken sallanan bir deri parçası bulunabilir. Bu durum kedinizin kilolu olduğunu göstermez. Bununla ilgili olarak bir sonraki soruya bakınız.)

Öncelikle, kedinizin standart davranış ve tercihlerindeki değişikliklere karşı alarmda olmalısınız. Normalde etkileşime istekli bir kedi, daha önce yakınlarında olmayı sevdiği insanlardan (ya da diğer petlerinizden) uzak duruyorsa, daha önce kendini okşatırken şimdi okşatmak istemiyorsa (uzaklaşarak ya da tepki miyavlamalarıyla), okşanırken bir anda agresif davranışlar gösteriyorsa, evde daha az geziniyorsa, iştahı azaldıysa bunların sebebi ağrı çekmesi olabilir. Kedinizin ağrı içinde olabileceğini gösteren diğer işaretler şunlardır:

• Daha fazla uyumak.

• Daha önce uyumadığı garip yerlerde uyumak/saklanmak (yatakların altı, dolap içi vb.)

• Normalde uyuduğu ve dinlendiği rahatça kıvrılmış vücut pozisyonu yerine ayakta kamburumsu bir pozisyonda dinlenmek/uyuklamak.

• Normalden daha farklı hareket etmek. Bir yerlere zıplamakta, merdiven çıkmakta/inmekte tereddüt etmek. 

• Oyuna karşı ilginin azalması.

• Daha az yalanmak ve bu nedenle kürkünün durumunun kötüleşmesi.

• Yemeyi reddetmek, daha farklı yemek ya da daha seçicileşmek.

• Ürinasyon ve dışkılamada değişikliklerin olması (tuvalet dışına yapmak gibi, daha az/çok yapmak, idrar/dışkı renginde değişiklik vb.)

• İnsanlara ve diğer hayvanlara karşı normalde olmayan agresif davranışlar göstermek gibi kişiliksel değişiklikler.

• Uzaklaşarak ya da miyavlayarak okşanmayı ya da taranmayı reddetmek.

• Yüz ifadesi, postür ve vokalizasyon: 

  • • Tüm patileri altına almış olarak, kambur görüntü veren bir sırtla, "küçülmüş" bir şekilde oturmak, bu pozisyondayken başını, kaldırmakta zorlanıyormuş gibi, hafif aşağıda tutmak. 

    • Gözlerin kısmen ya da tamamen kapalı olması, bakışların donuk ve solgun olması. 

    • Kulakların yanlara dönmüş olarak eğik durması. 

    • Bıyıkların her zamanki rahat duruşlarına göre daha gergin ve daha yana doğru olmaları. 

    • Mırlama ya da inleme benzeri sesler çıkarması. (Mırlama sadece iyi hissetme göstergesi değildir. Ağrı çeken, stres altındaki, hasta ya da ölmekte olan kediler de mırlayabilir.)

Son maddeyle ilgili olarak Montreal Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi'nde yürütülen bir bilimsel araştırma sonucunda "Kedi Yüz Buruşturma Ölçeği" geliştirilmiştir. Yapılan birçok gözlem, ölçüm ve karşılaştırma sonucunda geliştirilen, kedilerin yüz ifadelerindeki ve baş pozisyonlarındaki bazı değişikliklere göre kedinin akut ağrı çekip çekmediğini ve çekiyorsa ne kadar olduğunu anlamaya yarayan bu ölçek, öncelikle sadece tıbbi ekipler için geliştirilmiş olsa da meslek profesyoneli olmayanların da kullanımlarındaki isabetli sonuçlar zamanla onaylandıkça kedilere bakım veren herkesin kullanabileceği bir eğitim dokümanına ve gerçek zamanlı ağrı ölçümü yapabilen bir mobil aplikasyona da dönüştürülmüştür. (Android - iOS) Projenin sitesine buradan ulaşabilirsiniz.

>>>

KEDİME SÜT VEREBİLİR MİYİM?

Kedilerin büyük bölümü sütü sindiremez. Yavrulukta anne sütüyle beslenirken bunu sindirmek için gereken enzim (laktaz) sütten kesildikten sonra büyüdükçe azalır ve kedilerin büyük bir bölümü kısa zaman içinde sütü sindiremez hale gelir. Böyle kedilere süt verildiği takdirde birkaç saat içinde ishal ve mide rahatsızlıkları ortaya çıkar. Yanlışlıkla kedinize ya da bir kediye süt verdiyseniz, kediyi 8-12 saat gözlemleyip sıra dışı bir durum görürseniz veterinerle hızla iletişime geçmeniz gerekir çünkü birçok kedi böyle bir durumu desteksiz atlatamayabilir, özellikle de sağlığı bozuk bir sokak kedisiyse... 

Bununla birlikte, kediler için özel üretilmiş sütleri ya da laktozsuz sütleri kedilerinize verebilirsiniz. Bu şekilde kedinizin su alımını arttırmaya da destek olmuş olursunuz. (Özellikle kuru mama ile beslenen kediler için hayati derecede önemli bir konu...)

Herhangi bir nedenle anne sütüyle beslenemeyen bir yavru kediye süt vermeniz gerekirse özel olarak formüle edilmiş yavru kedi süt tozlarını kullanmanız gerekir. Bu ürünleri veterinerlerde, pet mağazalarında ve bazı marketlerde bulabilirsiniz.

Kaynak: https://pets.webmd.com/cats/guide/cats-and-dairy-get-the-facts#1

◉

KEDİMİN YANINDA SİGARA İÇEBİLİR MİYİM?

Hayır. Sadece yanında değil o evde de içmemelisiniz. 

◉

FIP HASTALIĞI NEDİR VE NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Bu konuda ilgili sayfamızdan bilgi alabilirsiniz. 

◉