KEDİLER, TAŞIMA ÇANTASI VE VETERİNER

Veteriner sürecinde kedinin stresini yükselten faktörler aşağıda sıralanmıştır. Bunların kontrol edilebilir olanlarında yapılacak iyileştirmeler ve kediye verilecek eğitimler, idealde küçüklükten başlayarak, veteriner deneyimini kolaylaştıracaktır:

• Hastalığın kendisi ve/veya neden olduğu konforsuzluk, ağrı, bulantı gibi durumlar. 

• Kontrol ve güven duygusunun kaybı: Kedilerin kendilerini iyi hissetmesi, sahip oldukları güven ve kontrol duygusuyla ve bu duyguların oluşabilmesini sağlayan yaşam rutinlerinin ve aşina olunan şeylerin bozulmamasıyla doğrudan ilgilidir. Veteriner süreci birçok açıdan bu rutinlerin ve aşinalıkların bozulması anlamına gelir: 

  • Veterinere gitmeden bir süre önce gıdanın ve suyun kaldırılması gibi hazırlıklar.

  • Dışarı çıkan bir kediyse bunun engellenmesi.

  • Zorla taşıma çantasına sokulmak.

  • Taşıma çantasında sallanarak taşınmak.

  • Sahiplendiği ve yaşamını sürdürdüğü bölgesinden çıkarılmak.

  • Yolculuğun tamamı: Aşina olunmayan görüntüler, sesler, kokular, araçtaki titreşimler...

  • Veterinerdeki yüksek, ani, korkutucu sesler: Köpek havlamaları, bağıran hayvanlar ya da insanlar, telefon sesi vb.

  • Yeni ve korkutucu sosyal karşılaşmalar: Bekleme odasındaki diğer kedi ve köpekleri görmek, kokularını almak, seslerini duymak; veteriner ve diğer çalışanlar tarafından tutulmak, kontrol edilmek.

  • Kaçmayı engelleyecek şekilde çantada ya da veterinerin ellerinde kıstırılmak.

  • Veteriner ve ekibi tarafından gerçekleştirilen, aşina olmadığı tipte ya da ağrıya neden olan el müdahaleleri.

  • Hoş olmayan, yabancı duyumlar: Dezenfektan, ilaç vb. kimyasalların kokuları, tıbbı aletlerin vücuttaki hisleri...

  • Daha önce yaşanmış olumsuz veteriner anıları.

Süreç bu faktörler açısından analiz edilecek olursa ele alınması gereken en önemli konulardan birinin taşıma çantası olduğu görülebilir çünkü sürecin zamansal olarak önemli bir bölümü taşıma çantasında geçer ve stres tetikleyici birçok yeni uyaran da taşıma çantasındayken deneyimlenir. 

İkinci önemli konu ise veterinerdeki deneyimlerin pozitifleştirilmesidir. Bu doğrultuda, kedinin klinikteki bekleme odasına ve muayene odasına alıştırılması, çevredeki diğer hayvanlar, sesler, kokular vb. rutin uyaranlara duyarsızlaştırılması, veterinere ve ekibine alıştırılması, klinikte kendisine yapılacak rutin müdahalelerin sahte versiyonlarına evde alıştırılması gerekir. Bu eğitimleri kedi küçükken yapmak daha kolay olur ama her yaştan kediye bu eğitimler verilebilir. (Bu eğitimler bu sayfanın konusu dışındadır.) Kedinizin veteriner deneyimini kolaylaştırmakta ikinci önemli konu da, veterinerinizin kliniğini nasıl kurguladığıdır. International Cat Care'in veterinerlik bölümü olan Uluslararası Kedi Tıbbı Birliği'nin bu konuyu ele aldığı "Kedi Dostu Klinik" programı çerçevesinde hazırladığı site ve dokümanlar (Türkçe versiyonları var) bu konuda bilgilenmek isterseniz işinize yarayacaktır. Ayrıca belirli kriterleri sağlayan veterinerlere "Kedi Dostu Klinik" sertifikası verilmektedir. Programın sitesinden çevrenizdeki sertifikalı veterinerleri de arayabilirsiniz. Bu konuda daha fazla bilgi ve linkler için "Yararlı Kedisel Şeyler" sayfamızdaki "Kedi Dostu Klinik Broşürleri" başlığından faydalanabilirsiniz. 

Kedinizin taşıma çantasını sevmesi, içine girmekten ve içinde zaman geçirmekten keyif alması çok önemlidir çünkü taşıma çantası kullanımı gerektiren neredeyse bütün durumlar kedinin doğal özellikleri ve gereksinimleri açısından son decece problemlidir. Sadece bir yere kıstırılmak ya da sahiplendiği bölgesinden zorla çıkarılmak bile bir kedi için korkunç ve yıkıcı olaylar olabilir. (Kedilerin bu olayların onların iyiliği için yapıldığını bilme şansları olmadığını da unutmayınız, ki bunu bilen insan çocuklarında bile doktor randevuları buna rağmen korkunç olaylar olarak deneyimlenebilmektedir.) Veterinere giderken, taşınırken, herhangi bir seyahatte ya da doğal afet vb. herhangi bir acil durumda kedinizin size sorun çıkarmadan çantaya girmesi ve orada stres yaşamadan, korkmadan uzun süre rahat durması kendiliğinden olabilecek bir şey değildir; dolayısıyla kedinizin hayatı boyunca defalarca karşılaşacağınız bu durumlar için kedinizi çantaya alıştırmak ve çanta eğitimi vermek çok iyi olur. Bu başarıldığı takdirde kediniz çok daha az stres yaşar hatta taşıma çantası zor zamanlarda içinde rahatlayabildiği bir kurtarıcıya dönüşebilir. Bu konudaki eğitimi "Kedi Eğitimi" bölümümüzdeki "Taşıma Çantası ve Veterinere Gitme Eğitimi" başlıklı sayfamızda bulabilirsiniz.

DOĞRU KEDİ TAŞIMA ÇANTASI NASIL OLMALIDIR?

Öncelikle, kedinize doğru taşıma çantasını seçmeniz birçok açıdan kedinizin ve sizin işinizi kolaylaştıracaktır:

• Çantanın sağlam, güvenli, kaliteli olması önemlidir. Sağlam plastikten çantalar bu kriterleri sağlar ve temizlikleri de kolaydır. 

• Kediler içgüdüsel olarak kuytu ve korunaklı yerleri severler, bu nedenle taşıma çantası tel kafes tipi açıklıkları fazla bir çanta olmamalıdır. Çoğunlukla sağır yüzeylerden oluşmalı fakat yeterince havalandırma boşlukları da bulunmalıdır. Özellikle sıcak günlerde bu boşluklar daha da önem kazanır. (Soğuk günlerde çantayı battaniyeyle sarmalayabilirsiniz.)

• Çantanın üst yarısının ayrılabilir olması hatta çatısında da açılan bir bölüm olması evde ve veterinerde erişim kolaylıkları sağlar, kediniz alt yarıda durmaya ve kendini görece güvende hissetmeye devam ederken üstten muayene edilebilir. 

• Çantanın kapısının kedinize ödül maması vermenize izin verecek şekilde açık yapılı olması ve kolay kullanılan güvenilir bir kilit mekanizması olması önemlidir. 

• Stabil bir hacim sunan bir çanta olmalıdır. Kumaş ya da yumuşak malzemeli çantaların iç hacminin şekli baskıya göre değişeceği için güvensiz hissettirip strese neden olurlar. Bu tip çantalar temizlik açısından da problemlidir.

• Sırt çantası tipindeki çantalar hacim azlığı, görsel olarak korunaksızlık, yürürken sallanma ve havalandırma yetersizliği gibi nedenlerle uygun değildir. 

• Kedinize tasma takıp tasmayı da araçta bir yere sabitlemek doğru bir çözüm değildir, tehlikelidir.

• Birden fazla kediniz varsa her kedi ayrı çantada taşınmalıdır. Stresli zamanlarda kısıtlı hacimde sıkıştırılmak normalde iyi geçinen kediler için bile fazla zorlayıcı olabilir.

KEDİNİN TAŞIMA ÇANTASINA SOKULMASI

İdeal olarak kedi taşıma çantasına kendi isteğiyle, belki ödül mamasıyla teşvik edilerek ya da en iyisi, taşıma çantası eğitimi almış olduğu için severek girmelidir. Bu durumlar geçerli değilse ve sizin sokmanız gerekiyorsa bazı noktalara dikkat etmelisiniz:

• Taşıma çantasının içinde kedinizin üzerinde rahat edeceği, yumuşak, dolgun, yıkanabilir bir tekstil olmalı. Bu tekstil eğer kedinizin halihazırda günlük olarak kullandığı bir şey değilse, üzerinde sık zaman geçirdiği ya da sevdiği birine ait başka bir tekstil de kokusal rahatlatma aracı olarak ayrıca yanında bulundurulmalıdır.

• Çantaya kedinizin en sevdiği ödül mamalarından birkaç parça koyabilirsiniz. (Veterinere gidiyorsanız ve tıbbi sebeplerle kedinizin aç olması gerekiyorsa ya da kedinizi araç tutuyorsa koymamalısınız.)

• Kedinizin stresini arttırmamak için yumuşak ama hızlı bir hareketle tek seferde çantaya sokmalısınız. Çok reaksiyon gösteren kedileri önce bir havluyla sarmalayabilirsiniz. Farklı durumlarda kedi tutma ve çantaya sokma teknikleri için aşağıdaki videodan faydalanabilirsiniz.

Taşıma çantası mutlaka "güvenli yer" niteliği kazanması gereken bir eşyadır. Güvenli yer; kediye özel, tek başına kullanacağı, dışarıdan görünümü kolay olmayan, kediyi saklayan, idealde yüksekte olan korunaklı bir yerdir. Bu yer kedi için dinlenme, uyuma, rahatlama, kendini çevresel hareketlilikten yalıtma, çevreyi gözetleme, tehditlerden uzak durma gibi işlevlere ve dolayısıyla stres düşürücü etkiye sahiptir. (Daha fazla bilgi için "Evdeki Kedi" bölümümüzdeki "Kediler ve Güvenli Yerler" sayfasına bakabilirsiniz.) Yani taşıma çantasının kedinin içine girmekten korkmadığı bir eşya olması yetmez, kedi bu eşyayı sevmeli, isteyerek düzenli kullanmalı, içindeyken gerçekten rahatlamalıdır. 

Bunu sağlamanın ilk adımı, kedili hayatınız başladığı andan itibaren taşıma çantasının kedinizin her zaman ulaşabileceği şekilde ortalıkta durması, hiçbir zaman kaldırılmamasıdır. Taşıma çantasının içine rahat, yumuşak ve yıkanabilir bir tekstil sermek ve çantaya kedinizin evde en fazla zaman geçirdiği hacimde, kolay erişebileceği, sakin bir yer ayırmanız iyi olur. Çanta hep orada durmalıdır. Sık sık içine ödül mamaları ve oyuncaklar bırakarak kedinizin ilgisini arttırabilirsiniz. Bazen öğünleri taşıma çantasında verebilirsiniz. Kediniz bunlara rağmen ilgi göstermiyorsa sizin fark etmediğiniz ama kedinizde stres yaratan ya da itici bulduğu başka durumlar söz konusu olabilir. Kedinizin bu çantayla daha önce negatif deneyimleri olduysa, bu bir neden olabilir. Böyle bir durum söz konusuysa, eski kokuları yok etmek için çantayı iyi bir şekilde temizlemeyi ve içindeki tekstilleri yıkamayı deneyebilirsiniz. Sorun çözülmezse yeni bir çanta almak en iyi çözüm olabilir. Çantanın yerini ve/veya baktığı açıyı değiştirmek de işe yarayabilir.

Kedinizi taşıma çantasını sevmeye, uzun süre kapalı kalmaya, kaldırılıp taşınmaya ve taşıtla yolculuğa eğitimle alıştırabilirsiniz. "Kedi Eğitimi" bölümümüzdeki "Taşıma çantası ve veterinere gitme eğitimi" başlıklı sayfamızdan bu konuda faydalanabilirsiniz.

Kedinizi eğitimle daha önceden yolculuğa alıştırmadıysanız; yürüyerek, arabayla, toplu taşımayla, nasıl giderseniz gidin bu yolculuk kediniz için bölgesinden zorla uzaklaştırıldığı için ve ilk bölümde bahsettiğimiz diğer stres etkenleri nedeniyle muhtemelen oldukça stresli ve belki de travmatize edici olacak. Durumu iyileştirmek için yapabileceğiniz bazı şeyler var:

• Evden çıkarken taşıma çantasının üzerine bir battaniye örterek kedinizi dış dünyadan görsel olarak yalıtmak ve veterinerde muayene başlayana kadar bu battaniyeyi kaldırmamak. Bu battaniyeyi veterinerin bekleme odasında da kaldırmayarak kedinizin diğer hayvanları görmesini engellemeniz stresini kontrol etmeye yardımcı olacaktır. (Veteriner randevularınızı mümkün olduğunca sakin zamanlarda almak, muayenehane uygunsa sıranız gelene kadar boş bir odada beklemek kedinizin orada karşılaşacağı olumsuz uyaran miktarını azaltacağı için işe yarar.)

• Taşıma çantasının arabada güvenli bir şekilde durduğundan emin olun. Arka koltukların ayak aralığına sıkıştırmak en iyi ve güvenli çözümdür.

• Bazı kediler araçtayken camdan arkaya akan dış dünyayı görmekten rahatsız olur. Bu kediler için yan camları karartmak ya da perdelemek işe yarar.

• Bazı kediler motor sesinden çok rahatsız olur. Bu durumda yumuşak bir müzik ya da daha iyisi, kedilerin stresini azaltmakta işe yaradığı bilimsel olarak gösterilmiş David Teie müziklerini çalmak işe yarayabilir. Bu konuda detaylar ve bir örnek için Soru&Cevap sayfamızdaki "Kediler Müzik Sever mi?" başlıklı soruya bakabilirsiniz. 

• Eğer yürüyerek gidiyorsanız ve imkânınız varsa taşıma çantasını bebek arabası ya da market arabası gibi bir şeyin içine koyarak kedinize elle taşırkenki sallanma hareketlerini yaşatmamanız işe yarayacaktır. Bu imkânınız yoksa çantayı sapından tutmak yerine iki elinizle kısa kenarlarından tutup gövdenize dayayarak destekleyebilirsiniz.

• Her ihtimale karşı, özellikle yolculuk uzuncaysa çantayı plastik bir torbanın içine koymanız ve yanınızda yedek emici tekstiller taşımanız kedinizin çiş ya da kaka yapması durumunda işinize yarayacaktır. Böyle şeyler yaşadıysanız mutlaka veterinerinizle konuşarak yolculuk öncesi sakinleştirici ilaç kullanımını (gabapentin) gündeminize alın.

• Aracınızın iyi havalandığından ve sıcaklığın kediniz için uygun olduğundan emin olun. Dış sıcaklık 20 derece bile olsa kedinizi kapalı arabada yalnız bırakmayın. Dış sıcaklık 20 dereceyken iç sıcaklık yaklaşık 10 dakikada 31 dereceye, 20 dakikada 37 dereceye çıkar ve kediniz sıcak çarpmasından rahatlıkla ölebilir. (Bu konuda daha fazla bilgi için Soru&Cevap sayfamızdaki ilgili soruya bakabilirsiniz.)  

• Nasıl gidiyorsanız gidin yolculuk sırasında taşıma çantasının kapısını açmayın, kediniz çok miyavlasa bile... Bu hem kediniz hem de sizin için tehlikeli durumlara yol açabilir. Kediniz kaçabilir. Sakin ve yumuşak bir ses tonuyla kedinizle konuşun ve sonraki yolculuklar için kedinize taşıma çantası eğitimi vermeyi düşünün ve/veya veterinerinizle sakinleştirici ilaç vermeyi konuşun.

Veterinere gidip gelen kediler, özellikle de gece kaldılarsa, vücutlarındaki ilaçlar, tıraşlama gibi değişiklikler, bandaj vb. tıbbi nesnelerin varlığı gibi nedenlerle kokuları ve görüntüleri değiştiği için evdeki diğer kediler açısından yabancı kedi niteliği kazanabilirler, çatışma ve kavgalar ortaya çıkabilir. Bunu engellemek için, öncelikle, gelen kediyi mama, su, tuvalet, yatak vb. tüm temel ihtiyaçlarıyla birlikte bir odaya kapatın ve yanına kimseyi almayın, siz de sık girip çıkmayın. Kedinizin normalde sık kullandığı, üzerinde uyuduğu tekstilleri buraya getirin. Kediniz zamanla kendini yaladıkça ve tekstillere temas ettikçe kokusu normale döner. Kedinizin durumu izin veriyorsa birkaç saat sonra, veterinerde gece kaldıysa en az 24 saat sonra, dikkatli gözlem altında kedilerinizi kontrollü bir rejimde bir araya getirin. Herkes sakinse ve öyle kalmaya devam ediyorlarsa sorun yok demektir. Agresif davranışlar ya da kaçma gibi tepkiler görüyorsanız kavgaya fırsat vermeden kedileri tekrar ayırın ve daha fazla zaman geçtikten sonra tekrar deneyin.